Van crisis naar crisis: Syriërs in Libanon vluchten terug naar hun thuisland

• Mineke Lautenbag

  redacteur Buitenland

Syrische vluchtelingen in Libanon staan voor een dilemma: terugkeren naar hun verwoeste thuisland, of blijven met de angst voor Israëlische bombardementen. In Syrië kunnen ze vaak niet meer naar huis en lopen ze het risico om opgepakt te worden.

Toch gaan Syriërs massaal terug. Volgens schattingen van de VN zijn al ruim 400.000 mensen de grens overgestoken. De grote meerderheid zijn Syriërs, zo'n 30 procent zijn Libanezen. Ze vluchten voor het geweld en omdat ze geen veilige opvangplek kunnen vinden: Israël voert al een maand zware bombardementen uit op het zuiden van Libanon, de Bekaa-vallei en Beiroet.

Aan de andere kant van de grens in Syrië zijn de vluchtelingen ook kwetsbaar. De Syrische autoriteiten maken zich schuldig aan afpersing, verdwijningen, willekeurige arrestaties en martelingen in gevangenissen, volgens rapporten van Human Rights Watch en Amnesty International. Daarnaast lopen mannen het risico om in het leger te moeten dienen. Door dat risico zijn het veelal vrouwen en kinderen die naar Syrië vluchten.

Vaak zonder bezittingen steken ze de grens over, nadat ze soms eerder te voet door Libanon zijn gereisd, zegt Elsa van Zoest, noodhulpmedewerker voor Oxfam Novib die de afgelopen negen maanden werkzaam was in Syrië. "Mensen die bij de grens aankomen zijn uitgedroogd, hebben vaak langere tijd niet gegeten en zijn erg vermoeid."

"Als we teruggaan naar Syrië, zie ik mijn man nooit meer. Hij moet in dienst."

In Syrië treffen ze na dertien jaar burgeroorlog een verwoest land aan. De intensiteit van de gevechten is wel afgenomen, maar de tol van de oorlog is hoog. Ruim de helft van de Syriërs is op de vlucht geslagen, schattingen van het dodental variëren van 300.000 tot 500.000 mensen, en hele steden en dorpen zijn verwoest. "De schaal van vernietiging is om stil van te worden", zegt Van Zoest.

In het noorden van het land vinden nog dagelijks gevechten plaats tussen het Syrische leger en het verzet en zijn er geregeld Russische luchtaanvallen. Vooral in de noordwestelijke provincie Idlib wordt gevochten tussen het regeringsleger en de islamitische groepering Hayat Tahrir al-Sham. Het midden en zuiden van het land zijn grotendeels in handen van president Bashar al-Assad, die wordt gesteund door Iran en Rusland.

Juist ook de delen die onder controle staan van de Syrische autoriteiten zijn onveilig, doordat Assad een schrikbewind voert. Het Syrisch netwerk voor mensenrechten meldt dat er sinds het begin van de oorlog zeker 100.000 mensen vermist zijn geraakt. Ook vluchtelingen die nu de grens oversteken en daar niet door de controle komen, worden opgepakt of verdwijnen.

Deze risico's waren eerder de reden voor Syriërs om niet terug te gaan. Ze bleven, hoewel de Libanese autoriteiten al jaren bezig zijn om Syriërs terug te sturen, zegt Nora Stel, universitair docent conflictstudies aan de Radboud Universiteit. "Syriërs in Libanon krijgen te maken met gedwongen deportaties, arrestaties en invallen in vluchtelingenkampen."

De Libanese autoriteiten voeren nu het beleid op om Syrische vluchtelingen gedwongen te laten vertrekken. Er zijn ook aanwijzingen dat Syriërs systematisch gediscrimineerd worden bij toegang tot schuilkelders en opvang voor ontheemden. Hierdoor én door de Israëlische luchtaanvallen kiest een deel van de 1,5 miljoen Syriërs in Libanon er nu toch voor om terug te gaan. "Het is dus uit complete wanhoop dat ze nu terugkeren", zegt Stel.

Op elkaar aangewezen

In Syrië is ook weinig toekomst, want door een enorme economische crisis leeft zeker 90 procent van de Syrische bevolking op of onder de armoedegrens. "Er is voedsel beschikbaar op de markt", zegt Van Zoest, "maar het schrijnende is dat veel mensen het niet kunnen betalen."

De Syrische vluchtelingen die nu het land in komen, zoeken veelal onderdak bij familie en vrienden. "Dit betekent eigenlijk nog meer druk op mensen die het al ontzettend zwaar hebben", zegt Van Zoest. Hulporganisaties zorgen voor schoon drinkwater en delen dekens en warme kleding uit nu de winter dichterbij komt.

Een oplossing voor het conflict in Syrië lijkt nog lang niet in zicht. "De onderhandelingen zitten muurvast", zegt Stel, "en het regime voelt niet de druk om te onderhandelen met de oppositie, omdat het zichzelf als militaire overwinnaar ziet." Hierdoor zijn Syriërs aangewezen op zichzelf en elkaar. Van Zoest: "Ik hoor verhalen over Syriërs die naar opvanglocaties komen om te helpen door bijvoorbeeld een deken weg te geven, hoewel ze zelf al heel weinig hebben."