Hofnar keert terug als profnar om werkvloer veiliger te maken

• Petra Steenhoff

  redacteur Online

De hofnar is terug. In lang vervlogen tijden stond hij bekend als grappenmaker en entertainer, maar ook als de enige die de koning de onverbloemde waarheid mocht zeggen.

De moderne versie van de hofnar loopt rond op de werkvloer. De afgelopen jaren komen er steeds meer gevallen van machtsmisbruik, grensoverschrijdend gedrag en angstculturen op de werkvloer aan het licht. De hofnar kan die problematiek voorkomen, zegt Juri Hoedemakers, die het fenomeen terugbracht.

Het doel van de professionele hofnar, ofwel de profnar, is het creëren van een fijne werkplek, waar iedereen zich veilig voelt en zich durft uit te spreken.

Luchtige manier

Hoedemakers won in 2020 de scriptieprijs van de Rotterdam School of Management met zijn scriptie over de meerwaarde van de hofnar in moderne organisaties. Hij schreef drie boeken over het onderwerp en promoveert erop. Daarnaast geeft hij lezingen, onlangs nog bij het Vaticaan, en werkt hij als professioneel hofnar bij organisaties.

In die functie helpt hij bedrijven op een luchtige manier een spiegel voor te houden en te zoeken naar blinde vlekken binnen de organisatie. Dat doet hij door gesprekken te voeren met medewerkers, vaak tijdens een wandeling buiten de kantoormuren, door mee te draaien op afdelingen en door gevraagd en ongevraagd aan te schuiven bij overleggen.

Rauw op je dak

Wat hij in gesprekken met medewerkers naar boven haalt, koppelt hij geanonimiseerd weer terug naar de leiding van een bedrijf. "Ik ben de outsider on the inside. Ik zeg de meest erge dingen, rauw op je dak, maar wel luchtig gebracht."

Dat beaamt Aad de Groot, voorzitter van de raad van bestuur van DSW Zorgverzekeraar, waar Hoedemakers een dag per week als hofnar werkt. "Ik krijg het een op een terug, zonder verzachtende woorden. Dat vind ik prettig, want daar kan je wat mee."

Maar soms is het ook wel confronterend. "Werknemers willen je heel graag heel vaak zien op een afdeling en dat probeer ik ook zoveel mogelijk te doen. Maar dan krijg ik terug van de hofnar dat mensen mij meer willen zien. Dat is dan even niet zo leuk om te horen."

Meer energie

Niet alleen de leiding, maar ook de medewerkers krijgen een spiegel voorgehouden, zegt Ingrid van Huijkelom van de raad van bestuur van SDW Zorg. "Zijn manier van werken is ook heel erg gericht op de vraag: wat heb jij zelf gedaan? Hij geeft mensen daarmee een stem en nodigt ze uit om in actie te komen. Ik zie nu meer energie, verbinding en openheid in de organisatie komen."

"Je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden", voegt programmamanager Anke Swinckels van SDW Zorg daaraan toe. "Het hoeft niet 180 graden anders, het kan in kleine dingen zitten. Het zijn niet altijd eyeopeners waar hij mee komt, hij wijst je ook op dingen die je zelf niet meer ziet."

Clown

Vaak zijn medewerkers in het begin heel kritisch over de hofnar, zegt Hoedemakers. "Wat kan zo'n clown nou voor ons betekenen? Maar door mijn wetenschappelijke achtergrond nemen mensen het al snel serieus."

Ook geniet hij als hofnar vaak meer vertrouwen dan bijvoorbeeld een adviseur. "Ik aas niet op de troon en heb geen financiële belangen. Ik word vooraf betaald voor het hele traject en blijf nooit langer dan 45 weken bij een bedrijf. Daarna ga je zelf te veel denken in de kleuren van het bedrijf."

Daniëlle Braun, die werkt als cultureel antropoloog en organisatiedeskundige, ziet dat bedrijven zich steeds actiever richten op het organiseren van een tegengeluid. "Het onderwerp staat in de belangstelling omdat er de afgelopen tijd veel schandalen in de media zijn verschenen. Dit soort incidenten leggen vaak een bedrijfscultuur bloot. Bedrijven willen dit soort incidenten voorkomen, en daarom proberen ze op een nieuwe manier gesprekken te faciliteren", zegt Braun. Ze ziet een toename in 'kampvuurgesprekken' waarbij de focus ligt op het voeren van een open gesprek, in plaats van een vergadering zo snel mogelijk af te ronden.

"Bedrijven moeten een weg vinden waarop iedereen zijn of haar mening kan ventileren", zegt de antropoloog. "Een professionele hofnar wordt anders een 'excuustruus', waarbij medewerkers zich korte tijd vrij voelen om hun mening te geven, maar dit later niet meer kunnen of durven."

Narrengilde

Omdat Hoedemakers het als zijn missie ziet om het gedachtegoed van de hofnar verder uit te dragen heeft hij samen met bedrijfskundige en leiderschapscoach Tim de Zeeuw een narrengilde opgezet. Inmiddels zijn er al 51 profnarren opgeleid.

"Zeker in deze tijden is vrijmoedig spreken superbelangrijk", aldus De Zeeuw. "Wij helpen mensen en organisaties om dat effectief, maar ook luchtig te doen met de hofnarmethode. We kunnen in de huidige tijd veel leren van de aanpak van de aloude hofnar."