Japanse excuses voor tienduizenden slachtoffers gedwongen sterilisatie
"Ik bied mijn diepste, diepste excuses aan", zegt premier Fumio Kishida, voordat hij een diepe buiging maakt. Bijna vijftig jaar lang werden tienduizenden Japanners onder dwang onvruchtbaar gemaakt. Rond de 130 slachtoffers hebben zich verzameld in Tokio om officiële excuses van de premier te ontvangen. "De overheid draagt een grote verantwoordelijkheid", aldus Kishida.
In 1948 werd in Japan de eugeneticawet ingevoerd. Hierin werd bepaald dat burgers met een beperking een medische ingreep moesten ondergaan om te voorkomen dat er 'inferieure kinderen' met genetische afwijkingen werden geboren.
Niet alleen gehandicapten
In totaal zijn 25.000 Japanners onvruchtbaar gemaakt. In meer dan 16.500 gevallen was het slachtoffer niet bewust van de procedure, gebeurde die onder dwang of werd de medische ingreep op onveilige wijze uitgevoerd. De wet werd uiteindelijk pas in 1996 afgeschaft.
De definitie van een 'beperking' had gedurende deze periode een ruime interpretatie. Mensen met een fysieke of verstandelijke handicap vielen automatisch onder de doelgroep, maar ook mensen met erfelijke ziektes konden gesteriliseerd worden.
Dat gebeurde in veel gevallen op aandringen van familieleden die wilden voorkomen dat er gehandicapte kinderen werden geboren, of in opdracht van zorginstellingen die de zorglast wilden beperken. Het ministerie van Volksgezondheid en Welzijn heeft decennialang het gebruik van de wet aangemoedigd, en in sommige gevallen zelfs minimumquota's opgelegd aan gemeentes en medische instellingen.
In 2023 publiceerde een parlementaire onderzoekscommissie een rapport van 1400 pagina's met het meest complete overzicht van ingrepen tot dan toe. Daaruit bleek dat een groot deel van de slachtoffers minderjarig was. De jongste waren een jongen en een meisje van negen, waarvan niet duidelijk was waarom ze de ingreep moesten ondergaan.
Een jonge vrouw werd na de bevalling van haar doodgeboren baby gesteriliseerd, omdat de dokter geloofde dat een tweede kind mogelijk gehandicapt zou zijn.
Bij mannen werden veelal de zaadleiders afgeknipt, of de testikels verwijderd. Bij jonge vrouwen werden de eileiders afgebonden, maar ook hevigere ingrepen, zoals het verwijderen van de baarmoeder, werden uitgevoerd.
"Ik wil mijn baarmoeder terug", zei de 77-jarige Sumiko Nishi na de publicatie van het rapport. De dokter die de procedure uitvoerde, toen Nishi pas 14 jaar oud was, had haar niet verteld dat hij haar baarmoeder had verwijderd. Ze kwam er pas jaren later zelf achter. Als gevolg daarvan liep haar huwelijk op de klippen. "Ik wil mijn hele leven terug", zei ze tegen de rechter, tijdens de rechtszaak die ze tegen de staat had aangespannen.
Schrale compensatie
Honderden slachtoffers hebben inmiddels de overheid aangeklaagd. Deze verdedigde zich door te zeggen dat alle zaken al waren verjaard. De hoogste rechtbank van Japan was het daar niet mee eens, en stelde de aanklagers in het gelijk. De overheid bood in 2019 zijn eerste excuses aan en kondigde een schrale compensatieregeling aan. Slachtoffers maken daarin aanspraak op 3,2 miljoen yen (18.700 euro). Iets meer dan duizend mensen hebben daar beroep op gedaan.
Voor velen is de regeling te sober. In totaal spanden vijf groepen rechtszaken aan, waarvan er vier werden gewonnen. De overheid werd opgedragen 16,5 miljoen yen (96.000 euro) te betalen aan elk slachtoffer. Ook de partners van overleden slachtoffers kregen recht op 2,2 miljoen yen (13.000 euro) schadevergoeding, een regeling die niet in de aangeboden compensatie van de overheid zat.
Ondanks alle recente ontwikkelingen blijft structurele discriminatie tegen gehandicapten in Japan, waar de eugeneticawet decennialang symbool voor stond, volgens de slachtoffers een hardnekkig probleem.
"Het is een eerste stap om dit tegen te gaan", zegt een hoopvolle Yumi Suzuki, een van de aanwezigen in Tokio. Maar het is geen oplossing. In mei werd nog bekend dat zorginstellingen in Hokkaido hun gehandicapte patiënten jarenlang mishandelden. Sinds het afschaffen van de eugeneticawet komen bijna elk jaar soortgelijke zaken aan het licht.
De premier heeft inmiddels beloofd om het onderwijs te verbeteren om dit soort discriminatie te voorkomen. Hij heeft ook aangegeven vaker te zullen praten met de slachtoffers over wat er gedaan kan worden. Om deze reden is er ook waardering voor het excuses, zegt Junko Iizuka, een van de slachtoffers die aanwezig was bij de toespraak van Kishida. Al benadrukt ze dat waardering niet gelijk staat aan vergiffenis: "Mijn lichaam wordt nooit meer wat het was."
