'Politiek, houd je aan de afspraken zodat rechter niet hoeft bij te sturen'

De kwaliteit van wet- en regelgeving en de handhaving van die regels schiet in Nederland geregeld tekort. Te vaak beperkt het omzetten van Europese richtlijnen in nationale wetten zich tot de absolute minimumeisen, omdat de politiek geen scherpe keuzes wil maken en economische activiteiten zo min mogelijk wenst te beperken.

Dit vergroot het risico dat burgers of belangenorganisaties met succes naar de rechter stappen, omdat die concludeert dat er inderdaad een te magere invulling is gegeven aan Europese afspraken.

Juridische poot ministeries versterken

Deze conclusie trekt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in een advies over 'juridisering' dat vandaag wordt gepubliceerd. De raad beveelt aan de juridische afdelingen van ministeries te versterken, zodat het recht meer aandacht krijgt "aan de voorkant van het wetgevingsproces".

Een aanvullende mogelijkheid is dat er een 'adviseur-generaal' aan de Raad van State wordt toegevoegd, die bij wetsvoorstellen steeds kijkt of die voldoende in lijn zijn met de Grondwet, met het Europees recht en met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Op de stoel van de politiek

Juridisering kent allerlei definities. Voor verschillende partijen in de Tweede Kamer draait de term om mensen die te pas en te onpas procedures tegen de overheid beginnen omdat zij het ergens niet mee eens zijn. En om rechters die vervolgens 'op de stoel van de politiek gaan zitten'.

Voorbeeld is de spraakmakende zaak van klimaatorganisatie Urgenda tegen de staat. Toenmalig VVD-minister Wiebes hekelde na het hoger beroep "de manier waarop de rechter heeft ingegrepen in iets wat aan de democratie is. Eigenlijk is de democratie buitenspel gezet". Het toenmalige kabinet procedeerde vervolgens door, maar kreeg tot aan de Hoge Raad ongelijk.

Volgens de Raad voor de leefomgeving wijzen kabinet en Kamer in dit soort gevallen vaak ten onrechte met de beschuldigende vinger naar de rechter of naar 'Brussel'. Het zou goed zijn, schrijft de Rli, als de politiek duidelijk zou maken dat zij mede aan de basis heeft gestaan van Europese besluiten; die komen immers uitsluitend tot stand met toestemming van de lidstaten. En de rechter doet vervolgens niets anders dan toetsen of de Nederlandse praktijk in lijn is met EU-wetten en met internationale verdragen die 'wij' zelf hebben ondertekend.

In het advies wordt wel erkend dat juridisering kan leiden tot knelpunten in de rechtspraak, bijvoorbeeld doordat rechters het te druk hebben en uitspraken lang op zich laten wachten. "Het valt te overwegen om af te spreken dat burgers en belangenorganisaties tegen bepaalde categorieën van overheidsbesluiten slechts bij één rechterlijke instantie kunnen procederen", suggereert de Raad voor de leefomgeving.