Hoogleraar: 'Meer aandacht nodig voor hersenschade bij verdachten'

Er zou in de rechtbank meer aandacht moeten zijn voor de invloed van hersenletsel op crimineel gedrag. Niet alleen is dat rechtvaardiger tegenover verdachten, het vermindert ook nog eens de kans op recidive, betoogt Maaike Kempes van de Universiteit Leiden in een rede waarmee ze gisteren bijzonder hoogleraar Forensische Neuropedagogiek werd.

"Een gedragskundige kan kijken of een verdachte wel keuzevrijheid heeft gehad", redeneert ze. "Hersenletsel kan het cognitief functioneren beïnvloeden, dus dat mensen moeite hebben met het beheersen van gedrag of het verwerken van prikkels. Dat maakt je in sommige situaties kwetsbaarder."

De conclusie zou dan kunnen zijn dat een verdachte geen keuzevrijheid had over de eigen daden. "In dat geval is een straf niet aan de orde, maar kan de gedragsdeskundige adviseren om bijvoorbeeld tbs op te leggen."

Recidive

Kempes wijst op onderzoek waaruit blijkt dat onder jonge criminelen ongeveer een op de drie hersenletsel blijkt te hebben, drie keer meer dan in de Nederlandse bevolking als geheel.

"Ze laten vaker risicovol gedrag zien, geregeld in combinatie met drugs of drank. Dus zijn ze vaker betrokken bij gevechten, verkeersongelukken of een val. Ook hoor je vaak dat dit soort mensen bijvoorbeeld op kickboksen zit, dus die krijgen vaker een klap op het hoofd."

Door die geschiedenis in kaart te brengen, kunnen behandelingen worden aangepast. De kans wordt dan groter dat een maatregel aanslaat, want er zou kunnen worden ontdekt dat een bepaalde behandeling nutteloos is, omdat iemand moeite heeft met concentratie, impulsregulatie of het verwerken van informatie.

Geen vrijbrief

Kempes waarschuwt wel dat hersenletsel geen vrijbrief is voor crimineel gedrag. "Je kunt niet met een hersenscan wapperen en zeggen: 'kijk eens, ik kon er niets aan doen'. Als jij of ik een klap op het hoofd krijgen, laten we ook niet meteen crimineel gedrag zien."

"Het ligt genuanceerder", zegt Kempes. "Als je opgroeit in een warm gezin en er is veel aandacht voor, dan heeft het verder niet zoveel effect op je gedrag. Maar is er veel stress, bijvoorbeeld door financiële problemen, dan kan het verergeren. Dat zijn allemaal zaken waar een gedragskundige rekening mee kan houden."

Kempes werkt aan een 'beslisboom', waarmee tijdens een rechtszaak kan worden bepaald of en welk verder onderzoek nuttig is.