Door hoge tabaksprijs meer rokers die stoppen, maar ook illegale pakjes

In Nederland worden steeds meer buitenlandse, illegale tabaksproducten gerookt. De schatkist loopt daardoor accijns mis, van een kwart van de sigaretten, blijkt uit onderzoeken in opdracht van de ministeries van Financiën en Volksgezondheid.

De prijs van sigaretten en andere tabak is de afgelopen jaren fors gestegen, waardoor er waarschijnlijk meer uit het buitenland wordt gehaald. Tegelijkertijd geven mensen ook aan dat de hoge prijs het laatste zetje was om te stoppen met roken.

Onderzoekers verzamelen eens in de twee jaar duizenden lege sigarettenpakjes die op straat zijn weggegooid, bijvoorbeeld bij bushaltes en winkelcentra. Van elk pakje wordt de herkomst bekeken en bepaald of en waar er accijns over is betaald. Zo krijgen de onderzoekers inzicht in de tabaksmarkt in Nederland.

Gestegen accijns

In 2021 was nog ruim 1 procent van de gevonden pakjes illegaal, dat betekent dat het om namaaksigaretten ging of dat de sigaretten illegaal zijn ingevoerd. Dat percentage is in 2023 gestegen naar ruim 4 procent. Volgens de ministeries van Financiën en Volksgezondheid is dat een forse toename.

Volgens de ministeries ligt het voor de hand dat door de gestegen accijns op tabaksproducten het veel lucratiever is geworden om illegale sigaretten in Nederland te verkopen. Zo steeg de gemiddelde prijs van een pakje sigaretten dit jaar van gemiddeld negen naar zo'n elf euro.

"Door de grote winsten die criminelen behalen met accijnsfraude en de illegale productie en handel in sigaretten en tabak worden criminele vermogens opgebouwd", staat in de Kamerbrief van de ministeries. "Daarmee kunnen andere criminele activiteiten worden gefinancierd."

Uit Bulgarije en Polen

Het aantal buitenlandse sigarettenpakjes dat op straat wordt gevonden, neemt dus flink toe: van bijna 11 naar ruim 18 procent. Die meeste pakjes komen uit Bulgarije en Polen. Ook komt er een aanzienlijk deel uit de directe buurlanden van Nederland. Die handel is niet per definitie illegaal: je mag een kleine hoeveelheid tabaksproducten uit het buitenland meenemen.

Het aantal pakjes uit Bulgarije en Polen, die daar 3 tot 4 euro kosten, is in twee jaar tijd verdubbeld. Omdat er niet meer immigranten uit die landen naar Nederland zijn gekomen, is het volgens de onderzoekers een aanwijzing dat de handel vanuit die landen op de Nederlandse zwarte markt is toegenomen. De douane vond bij verkooppunten ook vooral sigaretten uit deze landen.

Uit ander onderzoek, van het RIVM, komt eenzelfde beeld naar voren. De onderzoekers deden enquêtes onder rokers en schatten in dat zij nu zo'n tien procent van hun tabaksproducten uit het buitenland halen. Dat doen ze door zelf heen-en-weer te reizen of anderen vragen het mee te nemen.

Mogelijk speelt de coronacrisis een rol in de cijfers: in 2021 waren er nog reisrestricties, waardoor er minder sigaretten vanuit het buitenland konden worden ingevoerd.

Stoppen door hoge prijs

De verhoging van de accijns op tabaksproducten is afgesproken in het Nationaal Preventieakkoord, om meer mensen te laten stoppen met roken. Dat doel is volgens het RIVM wel bereikt: uit de enquête blijkt dat bij ruim de helft van de mensen die stopten met roken, de accijnsverhoging een rol speelde.

Vaak waren deze mensen al langer van plan om te stoppen. De hogere prijs van de tabaksproducten gaf volgens de onderzoekers vooral het laatste zetje om geen sigaret meer op te steken.