Jordaniërs al weken de straat op voor Gaza, protest is balanceeract voor regering

• Eliane Lamper

  redacteur Buitenland

Elke avond verzamelen duizenden Jordaniërs zich in de Jordaanse hoofdstad Amman om hun solidariteit te tonen met de Palestijnen in Gaza. De duizenden demonstranten houden het inmiddels al ruim twee weken vol. Ze juichen het verzet van Hamas toe en roepen hun regering op om deals met Israël op te zeggen.

In het koninkrijk is demonstreren toegestaan, maar wel met de nodige restricties. Zo mogen demonstranten geen Palestijnse vlaggen en sjaals bij zich dragen. In plaats daarvan houden Jordaniërs uit protest de Palestijnse vlag omhoog, geprint op een A4'tje. De autoriteiten grijpen geregeld in bij de protesten, die bij de Israëlische ambassade gehouden worden. Ze zetten daarbij traangas in en pakken mensen op.

De demonstranten willen dat Jordanië het vredesverdrag opschort dat het land in 1994 sloot met Israël. Ook eisen ze dat diverse handelsverdragen van tafel gaan. Zo haalt Jordanië zijn gas uit Israël en exporteert het land meer goederen, zoals groente en fruit, naar Israël sinds het begin van de oorlog vanwege de situatie op de Rode Zee.

Dat brengt de Jordaanse regering in een lastige positie. "Het is ondenkbaar dat het regime het vredesverdrag met Israël zou opzeggen," zegt Joas Wagemakers, islamoloog en universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht. Jordanië is een van de weinige landen in de regio die diplomatieke relaties onderhoudt met Israël, en daar zijn veel economische en politieke belangen mee gemoeid.

Jordanië heeft waterproblemen, weinig grondstoffen, een zwakke economie en het vangt veel vluchtelingen op. Daardoor is het land afhankelijk van buitenlandse steun en handelsdeals. Zo krijgt het land elk jaar voor miljoenen dollars aan steun uit de Verenigde Staten. "Het opzeggen van het verdrag zou veel negatieve gevolgen hebben, ook diplomatiek met westerse landen."

Koning toont solidariteit

Het neemt niet weg dat Jordaniërs een grote verbondenheid voelen met de Palestijnen in hun buurland. Bovendien komt ongeveer de helft van de bevolking oorspronkelijk uit Palestina. Ze vluchtten toen de staat Israël werd gesticht, of in de oorlogen daarna, en werden in Jordanië opgenomen als staatsburgers (als enige land in de regio).

De regering wil laten zien dat het meeleeft met de Palestijnen in Gaza. Koning Abdullah spreekt zich op een diplomatieke manier uit voor een wapenstilstand en het toelaten van meer humanitaire hulp. Zo vloog hij persoonlijk mee met een van de vele voedseldroppings die de Jordaanse luchtmacht uitvoerde boven Gaza. Ook koningin Rania, zelf van Palestijnse afkomst, sprak zich meermaals uit.

"De koning hamert op zaken die internationaal niet controversieel zijn", ziet Wagemakers. Zo wil hij de relatie met Israël goed houden en werpt hij zich op als diplomatieke verbinder, net als de voorgaande koningen. "De felle retoriek laat hij over aan de buitenlandminister. Die spreekt bij de VN in termen van oorlogsmisdaden, etnische zuivering en genocide. Daar brandt de koning zich niet aan."

Weinig ruimte in Golfstaten

In veel Arabische landen gingen burgers in de afgelopen maanden de straat tegen de oorlog. Maar dat is niet overal toegestaan. Met name in landen in de Golfregio, waarvan sommige de banden met Israël in de afgelopen jaren aangehaald hebben, is weinig ruimte om openlijk solidariteit te tonen of kritiek te uiten op standpunten van de regering.

Ook deze landen proberen, net als in Jordanië, een balanceeract uit te voeren. In onder meer de Verenigde Arabische Emiraten, die de Abraham-akkoorden sloten met Israël, zijn protesten niet toegestaan. "De controle is heel groot en publiekelijk kritiek op overheidsbeleid is zeldzaam", zegt Crystal Ennis, universitair docent aan de Universiteit Leiden en gespecialiseerd in de Golfregio.

Toch is er "iets meer ruimte" gekomen voor Emirati's om zich uit te spreken over Gaza, ziet Ennis, bijvoorbeeld op sociale media. In Bahrein, dat ook de samenwerking aanging met Israël op economisch en militair vlak, werden bij pro-Palestijnse protesten activisten opgepakt. Maar het land haalde ook zijn ambassadeur terug uit Tel Aviv vanwege de oorlog.

Wanneer inwoners van Arabische landen de straat op willen gaan voor de Palestijnen, is daar meer ruimte voor dan bij andere thema's, zegt Wagemakers. "De Palestijnse kwestie is een soort uitlaatklep." In Jordanië hebben de demonstranten al aangekondigd het zo lang mogelijk te willen volhouden, uit solidariteit en om druk te blijven zetten op de regering.