Zeeluis en winterzweren: Noorse kweekzalmindustrie kampt met massasterfte
De kweekvisindustrie is de snelst groeiende voedselsector ter wereld. Vis kweken lijkt een duurzame oplossing om overbevissing tegen te gaan. Maar de sector kampt met massasterfte onder de kweekvissen. In Noorwegen, de grootste kweekzalmproducent ter wereld, gingen afgelopen jaar ruim 65 miljoen kweekvissen voortijdig dood. Kweekvis is heel belangrijk voor de Noorse economie, maar de sterfte geeft een wrange bijsmaak - en voedt de discussie over deze manier van intensieve visteelt.
Zalmkweker Jørgen Viksund springt behendig van zijn motorboot bij zijn viskwekerij, een kilometer voor de Noorse westkust bij Bergen. Naast het huisje bij de kwekerij zijn zes grote ronde bassins, die als vissenkooien dienen. "In elk net hebben we zo'n 100.000 zalmen", vertelt Viksund. "Het eerste jaar worden ze in het laboratorium gekweekt, daarna worden ze naar zee gebracht en zwemmen ze hier nog zo'n anderhalf jaar rond, totdat ze 5 kilo zijn."
Rond de bassins zijn paden aangelegd, zodat de kwekers overal bij kunnen. Ze moeten wekelijks steekproeven uitvoeren, waarbij ze tien vissen per kooi controleren op zeeluis. Die piepkleine parasiet voedt zich met het vlees en het bloed van de levende zalm. "Je moet vooral kijken aan de onderkant, bij de staart. Daar nestelt de zeeluis zich het liefst."
Zeeluis grote bedreiging
De zeeluis is een van de grootste bedreigingen voor kweekvissen. Vroeger werd die chemisch bestreden, maar de parasiet is resistent geworden. Daarom zetten kwekers bij een zeeluisuitbraak nu een groot schip in, waarmee ze alle vissen uit een kooi naar boven pompen, op het schip ontluizen en weer terugpompen.
"Dat hele proces is zeer stressvol voor de kweekvis", zegt Ingunn Sommerset van het Veterinair Instituut in Bergen. "Veel vissen krijgen letsel tijdens het omhoog pompen. Ze slaan bijvoorbeeld met hun kop of bovenkant tegen de wand van de pomp."
'Waterpretpark zonder stoplichten'
Ook volgens Lars Heige Stien van het Noorse Zee-Onderzoeksinstituut is de methode zwaar voor de kweekvis. "Je kunt het vergelijken met een waterpretpark zonder stoplichten, waarbij tienduizenden vissen in een aaneenhoudende stroom op elkaar botsen."
Bovendien vormt het ontluizen zelf op het schip een aanslag op de gezondheid van de vissen. Een van de methodes is om de vissen een paar seconden in warm water te leggen, waardoor de luizen loslaten. Een andere manier is om ze met water af te spoelen of ze in zoet water te laten zwemmen. "Het is allemaal stressvol voor de vissen", zegt Sommerset.
Bij de zalmkwekerij waar Viksund werkt hebben ze inmiddels hun eigen 'ontluisschip'. "Dan staat er in ieder geval minder druk op de ketel en kun je het rustiger aandoen, dat is beter voor de vissen."
De zeeluis is niet alleen een bedreiging voor kweekzalm, maar ook voor de wilde zalm, de 'panda van Noorwegen'. Het aantal wilde zalmen wordt beschouwd als een indicator voor hoe het met de Noorse natuur gesteld is. Jonge wilde zalmen die langs de netten met kweekvis zwemmen, raken met de zeeluis besmet. Ook ontsnappen kweekvissen uit de kooien, waarna ze de wilde zalm besmetten.
De onderzoekers van het Veterinair Instituut in Noorwegen sloegen onlangs alarm. De massasterfte onder kweekvis groeit gestaag; in 2023 gingen ruim 65 miljoen kweekvissen voortijdig dood. In 70 procent van de gevallen is dat toe te schrijven aan infecties, wonden en kneuzingen. Daar komt bij dat het ontluisproces leidt tot een zwakker immuunsysteem van de vis, waardoor bijvoorbeeld wonden minder snel genezen.
'Ingrijpen nodig'
Tot overmaat van ramp werd een groot deel van de vissen deze winter geplaagd door zogeheten winterzweren, die ovale en diepe wonden maken in de vis. Ook hadden vissen last van de apolemia uvaria, een soort kwal die zich als lang lint door het water beweegt. Deze kwallen komen van nature niet voor in Noorwegen, maar zijn per toeval door de zeestroming naar de kust gekomen en bereikten zo de kooien. Als deze kwallen zalmen raken, injecteren ze gif. Sommige vissen gaan meteen dood, andere raken buiten bewustzijn.
De massasterfte van kweekvis is een heet hangijzer in Noorwegen, waarbij veel op het spel staat. Kweekvis is na olie en gas het grootste exportproduct. "De massasterfte is te groot en de industrie moet ingrijpen", zo zei de Noorse minister van Visserij en Zeezaken onlangs. Tegelijkertijd heeft Noorwegen zich ten doel gesteld om de kweekzalmproductie uit te breiden naar 5 miljoen ton kweekvis in 2050.