Tien jaar mediation in Rotterdamse rechtbank: 'Vaak heftiger dan bij de rechter'

Een vader die de automobilist omhelst die zijn zoon heeft doodgereden. Of de vrouw die in een rolstoel belandde na een botsing, maar nu bereid is om degene die haar aanreed de tuin te laten opknappen.

Gemiddeld bijna tweehonderd keer per jaar vraagt de Rotterdamse rechtbank onafhankelijke mediators te bemiddelen in strafzaken. "Dat gaat van burenruzie, uitgaansgeweld, huiselijk geweld, verkeersongevallen, straatroof, zedendelicten tot moord aan toe", zegt mediator Mirjam Lamboo.

Het is nog relatief nieuw, mediation in de rechtbank. Slachtoffer en dader die in het bijzijn van een onafhankelijke mediator het gesprek aangaan in een kantoorzaaltje. De Rotterdamse rechtbank was een van de eersten in Nederland die ermee begonnen en doet het nu tien jaar, met soms opmerkelijk resultaat.

In ongeveer 80 procent van alle mediations tekenen slachtoffer en verdachte aan het eind een slotverklaring. Die zorgt ervoor dat beide partijen beter verder kunnen met hun leven, aldus Alfred Bernard van de Rotterdamse rechtbank bij Rijnmond.

Zo'n slotverklaring leidt er soms zelfs toe dat er geen rechtszaak meer nodig is of dat een al lopende rechtszaak sneller eindigt.

Recht in zijn ogen

Mediator Paulien Defoer vertelt over een meisje van 14 dat samen met haar moeder tegenover de man zat die haar drie jaar eerder misbruikte. Ze kan hem wel horen, maar niet zien. "Aanvankelijk ging haar moeder met de man in gesprek. Toen kwam het moment: het meisje verschoof haar stoel en zei iets tegen de man. Daarna vluchtte ze de gang op."

De mediator liep het meisje achterna en vroeg of ze echt alles had gezegd wat ze wilde zeggen. Dat bleek niet zo te zijn. Defoer: "Ze ging terug en keek hem recht in de ogen. Ze zei: 'Nu zal jij op je leven letten. Ik wil niet dat jij ooit nog iemand wat aandoet, laat staan mijn broertje. Als jij met je vingers aan mijn broertje komt, dan maak ik je wat.' Uiteindelijk zat ze met haar stoel bijna vóór haar moeder."

Van burenruzie tot moord

"Alle strafzaken zijn geschikt voor mediation, mits de partijen geschikt zijn", zegt Bernard. Hij wil meteen een mogelijk misverstand uit de wereld helpen. "Denken dat mediation soft is, is niet terecht. Het is juist heel confronterend. En het kan keihard zijn. Ik weet zeker dat verdachten berekenend de mediation zijn ingegaan, maar vervolgens niet weten wat ze overkomt: de confrontatie aangaan met het slachtoffer. Dat is vaak veel heftiger dan je verhaal vertellen aan de rechter."

"Soms leidt mediation tot heel simpele onderlinge afspraken", aldus Lamboo. Dat kan een schadevergoeding zijn, maar ook heel praktische zaken. "Wat doe je als je elkaar tegenkomt op straat? Dan zeg je gewoon gedag. Soms zeggen mensen: dat kan ik niet, dan negeer ik je. Ook goed. Zo schrijven we dat ook op."

"Slachtoffer en verdachte kijken elkaar in de rechtszaal bijna nooit aan", legt Bernard het verschil uit tussen een rechtszitting en mediation. "Ze praten rechtstreeks tegen de rechter. Hier aan tafel kunnen ze praten met elkaar."

"Ik had een verdachte die zei: 'Het was helemaal niet tegen jou gericht'", vertelt Lamboo. "Het slachtoffer was van de overvaller een monster gaan maken en durfde 's avonds de deur niet meer uit. De overvaller handelde in een psychose. Hier aan tafel ziet het slachtoffer dan iemand die met hulpverlening langzaam zijn leven weer een beetje oppakt. Hij ging zó opgelucht naar huis."

Tot de nek verlamd

Soms zijn zelfs de mediators verrast over wat er gebeurt. Neem de vrouw die werd aangereden door een onoplettende automobilist en tot haar nek verlamd raakte. "Dat was zo'n krachtige dame in haar rolstoel", zegt Defoer. Bij de mediation bleek de bestuurder kapot te zijn van wat hij heeft aangericht.

"Met een lach op haar gezicht wees ze naar hem en zei: 'Ik gun jou helemaal geen celstraf. Jouw straf is dat je blijft leven en je wat moet maken van je leven!'. Hij zei: 'Ik ben volledig schuldig en ik wil alles doen om het goed te maken.' Ze hebben nu afgesproken dat hij in de lente haar tuin komt opknappen."

De gesprekken gaan er stevig aan toe. "We vragen behoorlijk door", zegt Defoer. Mensen moeten reflecteren op hun eigen gedrag, horen wat de ander zegt. Dat vinden ze vaak moeilijk. Iemand denkt misschien: nou, ik vertel mijn verhaal wel even en dan krijg ik hopelijk strafvermindering. Maar bij ons kom je niet weg met een oppervlakkig verhaal. Als je sorry zegt, waar zeg je dan sorry voor? Sorry zeggen kan heel makkelijk zijn. Wij willen precies horen waar je excuses voor maakt. En dan is de vraag of de ander het accepteert. Mensen voelen het aan als een sorry niet oprecht is."

Mediation lukt niet altijd. Soms neemt de verdachte geen verantwoordelijkheid of wil hij niet in gesprek. Soms zit een slachtoffer nog boordevol woede. Dan is bijna onmogelijk om tot een slotverklaring te komen. "Toch kan ook een gesprek zonder overeenstemming al heilzaam zijn", aldus Defoer.

"Het leven kans soms een rare wending nemen", zegt Bernard. "Veel mensen zullen denken dat ze nooit verdachte worden. Maar neem een ongeluk in het verkeer. Daar zit je dan. Hoe zou jij behandeld willen worden? Mensen zeggen: opsluiten en straffen. Maar zelf wil je misschien alleen maar vertellen hoe het heeft kunnen gebeuren. Het kan voor allebei zoveel opleveren, voor slachtoffer en verdachte."