OM waarschuwde ministerie voor fraudegevoelige apparatuur mestcontrole
Het Openbaar Ministerie heeft al in 2019 gewaarschuwd dat apparatuur om te controleren of er met mesttransporten wordt gesjoemeld fraudegevoelig is. Dat blijkt uit een document in handen van de NOS en Follow the Money. De apparatuur is zo'n vijf jaar na de eerste waarschuwing nog steeds niet vervangen.
Het OM schreef in een brief aan het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid (LNV) dat de apparatuur "eenvoudig is te manipuleren zonder dat hiervoor technische voorzieningen nodig zijn". Transporteurs passen de luchtdruk in de vering van hun vrachtwagens aan, waardoor het lijkt alsof er mest wordt ingeladen of juist wordt uitgeladen, terwijl dat in werkelijkheid niet zo is.
Boeren moeten jaarlijks het deel van de mest dat ze niet over hun eigen land mogen uitrijden, afvoeren. Het gaat bijvoorbeeld naar mestverwerkingsbedrijven of naar akkerbouwers die de mest kunnen gebruiken. Dat kost de boeren die de mest kwijt moeten veel geld.
Door het manipuleren van de meetapparatuur kunnen zij en de transporteurs bijvoorbeeld doen alsof ze meer mest laten afvoeren dan in werkelijkheid het geval is. De extra mest (die op papier dus is afgevoerd) rijden de boeren alsnog uit over hun land.
Adviseurs veroordeeld
Dat hiermee wordt gefraudeerd is bekend, bijvoorbeeld door berichtgeving van de krant NRC, maar ook doordat iets meer dan een jaar geleden drie agrarisch adviseurs werden veroordeeld tot celstraffen voor betrokkenheid bij mestfraude. Ook dringt de Europese Commissie er bij Nederland al jaren op aan dat mestfraude harder wordt aangepakt. De mestregels bestaan omdat te veel mest slecht is voor het bodemleven en voor de waterkwaliteit.
Het OM schreef in de waarschuwing aan het ministerie dat de fraude kan plaatsvinden door gebrekkige controlesystemen. "Diverse strafrechtelijke onderzoeken (...) tonen aan dat op substantiële schaal wordt gefraudeerd met deze systemen."
Sjoemelen met het systeem dat mestfraude moet voorkomen, wordt vaak gecombineerd met andere fraudevormen, zegt het OM. Als met de systemen minder makkelijk kan worden gefraudeerd, zouden ook die andere fraudevormen veel minder voorkomen, was de boodschap aan het ministerie. Toch is de apparatuur nog niet vervangen.
Minister Adema heeft de Tweede Kamer wel geïnformeerd dat de apparatuur niet altijd "state-of-the-art" is. Hij had het toen niet over de fraudegevoeligheid van het systeem, maar over "storingsgevoeligheid".
Pakkans vergroot
Ook nu benadrukt een woordvoerder van het ministerie van LNV dat er niet in alle gevallen sprake is van fraude, als het systeem niet goed werkt. Het OM spreekt dus wel expliciet over fraude, maar het ministerie stelt dat er geen duidelijk beeld is van de omvang. "Er zijn geen feitelijke cijfers over eventueel misbruik."
Wel gaf toezichthouder NVWA al toe dat de pakkans voor mestfraudeurs klein is. In het jaarverslag van 2020 schreef de waakhond dat er elk jaar een miljoen mesttransporten zijn in Nederland, waarvan de NVWA er fysiek zo'n duizend controleert. Het aantal signalen dat er mestfraude plaatsvindt, steeg rond die tijd.
Het ministerie zegt in een reactie dat er wel degelijk iets is gedaan om de pakkans te vergroten. Er is een systeem ingevoerd waardoor de NVWA live kan volgen welke mestwagens op de weg zijn en hoeveel mest ze bij zich hebben. De landelijke invoering van dat systeem werd enkele jaren uitgesteld, maar op 1 januari vorig jaar lukte dat.
Uit documenten die de NOS en Follow the Money in handen kregen via een WOO-verzoek blijkt dat de invoering van het systeem veel tijd kostte bij de NVWA, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en het ministerie. Personeelswisselingen en -tekorten bij de NVWA maakten dat het dossier keer op keer moest worden overgedragen, wat leidde tot de lange vertraging. Dat zo veel tijd ging zitten het opzetten van het systeem dat mesttransporten realtime moest volgen, betekende dat er geen tijd overbleef om ook de fraudegevoelige apparatuur te vervangen.
De fraudeprikkel zal waarschijnlijk toenemen.
Het ministerie laat weten dat nu alsnog wordt gekeken naar vervanging van de fraudegevoelige apparatuur, maar de zoektocht naar een bedrijf dat die apparatuur kan leveren, verloopt moeizaam. Verschillende Nederlandse universiteiten hebben al laten weten dat ze er geen interesse in hebben of onvoldoende kennis hebben van de mestmarkt.
Het zal waarschijnlijk nog een hele tijd duren voordat de gebrekkige apparatuur daadwerkelijk is vervangen. Het ministerie is nog met één partij in gesprek, maar niet over het daadwerkelijk leveren van nieuwe apparatuur. Er zou enkel een marktonderzoek worden uitgevoerd om te zien of een ander bedrijf de apparatuur echt kan leveren.
Tegelijk zegt het ministerie wel dat de zoektocht haast heeft. Boeren mogen de komende jaren vanwege Europese regels steeds minder mest op hun eigen grond uitrijden, waardoor ze meer mest zullen moeten afvoeren. Dat kost veel geld en dus zegt het ministerie: "Bij een gelijkblijvende mestproductie zal de fraudeprikkel waarschijnlijk toenemen."
