Inlichtingendiensten onderzochten onrechtmatig hele bevolkingsgroepen
De inlichtingendiensten van de politie zijn over de schreef gegaan. Ze hielden onrechtmatig hele bevolkingsgroepen in de gaten, zegt de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) in een toezichtsrapport.
Bij de eenheden van de politie zijn AIVD'ers gestationeerd. Zij gaan achter mensen aan die een gevaar voor de nationale veiligheid kunnen vormen. Ze werken samen met de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en zijn een soort vooruitgeschoven post van die dienst.
Die inlichtingendiensten krijgen nu dus een tik op de vingers van de toezichthouder. Ze kregen soms "over een persoon of enkele personen" een signaal en besloten op basis daarvan een hele gemeenschap te onderzoeken.
Dat mag niet zomaar van de wet, onder meer omdat een onderzoek naar een bevolkingsgroep zo'n grote inbreuk is op de privacy. Dan moet eerst worden bedacht of de inlichtingendienst niet op een andere manier aan informatie over verdachten kan komen. En de dienst moet eerst goed bedenken of zo'n breed onderzoek wel een proportioneel middel is. Maar dat is niet altijd gebeurd.
Geheimhouding
In de onderzoeksperiode 23 februari 2022 tot en met 1 juli 2022 hebben de inlichtingendiensten minstens drie keer een hele gemeenschap onrechtmatig in de gaten gehouden, zegt de CTIVD. Dus in ruim vier maanden ging het drie keer fout.
De toezichthouder houdt geheim bij welke gemeenschappen dat is gebeurd. Een aantal fractievoorzitters in de Tweede Kamer is in het geheim wel over die drie zaken ingelicht in de 'Commissie Stiekem'.
Maar wat is dan zo'n gemeenschap? De toezichthouder legt daarover uit dat het een bevolkingsgroep is "bijvoorbeeld gebaseerd op etniciteit, religieuze overtuiging of beroepsgroep". Het is onduidelijk welke groepen er onrechtmatig in de gaten zijn gehouden, maar het zou in theorie dus kunnen gaan om bezoekers van een bepaalde moskee of een groep boeren die op harde manier actie wil voeren.
Tandje erger
Uit de Kamer klinkt kritiek op deze gang van zaken. SP-Kamerlid Michiel van Nispen: "We wisten al dat individuen op slordige wijze zijn gevolgd, maar bij hele gemeenschappen is dat nog een tandje erger." D66-Kamerlid Joost Sneller wil naar aanleiding van dit nieuws een bredere discussie in het parlement hebben over beter toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten.
Harm Trip van de CTIVD zegt in een toelichting dat het vaker gebeurt dat een bevolkingsgroep in de gaten wordt gehouden. "Die inlichtingendiensten kijken naar dit soort gemeenschappen om een beeld te krijgen, dat is niet ongebruikelijk. Maar de keuze naar welke gemeenschap je dan kijkt, die is niet goed onderbouwd."
Beschermen tegen discriminatie
Verantwoordelijk minister Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken) erkent dat de onderbouwing waarom een hele gemeenschap in de gaten gehouden wordt, voortaan beter moet. Maar hij stelt ook dat er niet voor niks onderzoek wordt gedaan: "Er is een dreiging en die vindt soms plaats binnen een gemeenschap."
En dan kan het noodzakelijk zijn om een beeld op te bouwen van een gemeenschap, stelt de minister en dat mag onder voorwaarden ook. "Dat daarbij kennis wordt genomen van de etnische achtergrond van personen die deel uitmaken van een bepaalde gemeenschap is onvermijdelijk, maar niet het doel van het onderzoek", bezweert de minister.
Hij noemt het voorbeeld van China dat zich bezighoudt met cyberaanvallen en economische spionage in Nederland. In het onderzoek daarnaar kan worden gekeken naar een groep Chinezen hier. "We willen graag een goed beeld opbouwen van bepaalde dreigingen."
Controle Alt Delete, een organisatie die strijdt tegen etnisch profileren en voor eerlijke rechtshandhaving, laat weten alle onderzoek naar bevolkingsgroepen "mede op basis van etnische achtergrond" wat hen betreft in strijd is met het discriminatieverbod. "Het kabinet heeft de plicht om burgers te beschermen tegen discriminatie en laat dat hiermee na."