Lenen bij vrienden of familie: onderlinge solidariteit maar ook bron problemen

Informele schulden vormen een groeiend probleem onder Nederlandse moslims. Maar ook mensen met andere achtergronden kampen steeds meer met de negatieve gevolgen van het lenen van vrienden of familie.

Niet meer naar de supermarkt durven te gaan omdat je bang bent dat je het familielid of de vriend tegenkomt bij wie je een schuld hebt. Of andersom: een vriend of familielid mijden aan wie je geld hebt uitgeleend. Geld dat je zelf hard nodig hebt terwijl je weet dat de persoon aan wie je het uitleende het niet kan terugbetalen.

Het zijn pijnlijke situaties die kunnen oplopen tot spanningen binnen en tussen families en stress bij schuldeisers en schuldenaren. Ze staan beschreven in Informele schulden: een tweezijdige medaille, een door het ministerie van Sociale Zaken gefinancierde studie in opdracht van het Nationaal Zakat Fonds, een hulporganisatie van en voor moslims.

Solidariteit

De ene zijde van de medaille staat voor de onderlinge solidariteit die spreekt uit het helpen van een vriend of familielid in financiële nood. Die solidariteit is in moslimkringen heel gewoon, door de hechte familiebanden en grote gemeenschapszin. Maar er is dus ook een andere kant van de medaille: hoogoplopende conflicten waarbij soms 'informele deurwaarders' de schuld komen innen.

De problematiek groeit onder Nederlandse moslims, signaleren enkele islamitische organisaties bij hun achterban. Maar ook onder bredere lagen van de bevolking nemen de problemen rond informele schulden toe, blijkt uit de ervaringen van bewindvoerders, een budgetcoach en schuldhulpverleners die zijn verwerkt in het rapport. Het Nibud stelde eerder vast dat in 2022 9 procent van de Nederlanders zei wel eens van vrienden of familie te lenen. In 2018 was dat nog 6 procent.

Het sociale aspect van lenen aan familie of vrienden heeft ook nadelen zeggen de onderzoekers:

De groep die met de problemen rond informele schulden kampt is divers, zeggen de onderzoekers. Ze noemen alleenstaande ouderen, alleenstaande moeders met jonge kinderen, vluchtelingen, statushouders, jongeren, mensen met psychische problemen, gezinnen met verslavingsproblemen en uitkeringsgerechtigden.

In het onderzoeksrapport staan enkele praktijkvoorbeelden. Zoals een gescheiden vrouw met twee kinderen. Zij heeft 3000 euro geleend van haar vader, omdat ze veel juridische kosten heeft en daarnaast haar auto stuk ging. Ze wil geen formele schulden maken omdat ze bang is dat ze dan haar kinderen kwijtraakt.

Een ander voorbeeld gaat over een alleenstaande vrouw die geld leende bij haar vriendin omdat ze dakloos raakte na haar scheiding. Ze had geen inkomen en studeerde nog. Ze heeft een informele schuld van 2100 euro.

Drempels

Het verbod op het heffen en betalen van rente volgens de islam kan voor moslims een reden zijn om geen formele schuld bij een bank aan te gaan.

Als redenen voor het ontstaan van problemen bij informele schulden wijzen de onderzoekers op hoge drempels bij instanties, zoals de gemeentelijke schuldhulp. Ook wantrouwen, onder meer veroorzaakt door het toeslagenschandaal, weerhoudt mensen om hulp te zoeken bij formele instanties.

De onderzoekers adviseren de toegang tot formele schuldhulpinstanties te verbeteren. Ook zou er meer tijd en aandacht moeten worden besteed aan het signaleren van de negatieve gevolgen van informele schulden.