Verkeersvliegers in actie tegen één piloot in de cockpit

• Hugo van der Parre

  Research-redacteur

"Een onverantwoorde en onnodige gok met de vliegveiligheid". Zo noemen de Nederlandse piloten de wens van sommige vliegtuigbouwers en luchtvaartmaatschappijen om in de toekomst te vliegen met één piloot in de cockpit. Onder het motto Veilige Vlucht? Twee piloten in de lucht! gaat de Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers (VNV) actie voeren tegen een in hun ogen gevaarlijke ontwikkeling.

Sinds mensenheugenis worden commerciële passagiersvliegtuigen gevlogen met minstens twee piloten in de cockpit. Voor een veilige uitvoering van een vlucht zijn twee uitgeruste en goed getrainde piloten nodig die in goede samenwerking continu situaties beoordelen, informatie uitwisselen, elkaar controleren en ingrijpen bij noodsituaties.

Verschillende vliegtuigbouwers en vliegmaatschappijen, zoals Airbus en Dassault in Frankrijk en Cathay Pacific uit Hong Kong, ontwikkelen sinds enige tijd nieuwe cockpitconcepten die uitgaan van slechts één piloot in de cockpit in plaats van twee.

Twee manieren

Vliegen met één piloot kan op twee manieren. Bij de eerste variant doen de piloten de start en landing nog samen, maar tijdens de cruisefase van de vlucht is maar één piloot in de cockpit aanwezig. De ander kan dan rusten, zo is de gedachte. Bij langeafstandsvluchten zou zich dat vertalen in twee piloten in plaats van vier. Naar verluidt zou Cathay Pacific het willen toepassen in een Airbus A350, een toestel waar meer dan 400 passagiers in kunnen.

Het tweede concept gaat nog een stap verder: de hele vlucht wordt dan uitgevoerd door een enkele piloot met hulp van meer technologie of iemand die vanaf de grond steun geeft, een zogenoemd 'remote crewmember'.

De gedachte is dat invoering van de eerste variant binnen drie jaar zou kunnen beginnen en die van de tweede variant in de jaren daarna.

Het Europees Agentschap voor veiligheid in de luchtvaart heeft 930.000 euro uitgetrokken voor onderzoek naar de haalbaarheid van één-piloots-concepten. Dat onderzoek wordt gedaan door het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum en moet deze zomer klaar zijn. Daarbij wordt gekeken naar aspecten als werklast, vermoeidheid, mogelijke menselijke fouten en uitval van piloten.

Vliegen is teamwork

Piloten verzetten zich fel tegen deze ontwikkeling. De VNV noemt het weghalen van een piloot uit de cockpit onverantwoord: het besturen van een groot vliegtuig is vooral teamwork.

Omdat slechts tien procent van de vluchten volgens het originele plan verloopt, is de mens essentieel: "Juist bij incidenten of voorvallen maakt de human factor het verschil. De mens bezit unieke eigenschappen, die systemen niet kunnen vervangen. Een systeem ontbreekt het bijvoorbeeld aan creativiteit, leiderschap, teamwerk en overlevingsinstinct."

Piloot onwel

Een ander argument is dat als een piloot onwel wordt, er nu nog altijd een tweede piloot is die het toestel kan besturen. Daarnaast wordt een vliegtuig met minder piloten kwetsbaarder voor dreiging van binnenuit, zoals een kaping. De vliegers zijn ook bang dat een piloot die wakker wordt gemaakt vanwege een noodsituatie, niet adequaat kan handelen. Want inzetbaarheid van een op afstand of in diepe slaap verkerende piloot kan te laat komen.

VNV-voorzitter Camiel Verhagen: "Stel je voor dat een collega zich plots niet goed voelt, dan ben je toch blij dat er twee piloten voorin zitten. Of stel je voor dat er een incident plaatsvindt. Dan moet je niet eerst nog je collega moeten roepen. Of stel je voor dat de piloot naar het toilet moet, moet je dan met je broek aan de enkels het vliegtuig in de gaten houden of zit er dan niemand aan de controls? Het weghalen van een piloot uit de cockpit verhelpt geen veiligheidsprobleem, maar creëert er juist één".

Nieuwe technologie

De vliegtuigfabrikanten denken dat nieuwe technologie het weghalen van een piloot uit de cockpit compenseert. De vliegers betwijfelen dat. Een piloot vervangen door onbewezen techniek gaat veel te ver, vinden ze.

De VNV start maandag een campagne om het publiek bewust te maken van de dreigende ontwikkeling naar één piloot. De strekking is dat de reiziger niet alleen moet weten waar de nooduitgangen en zwemvesten zijn, maar dat hij ook twee piloten in de cockpit moet hebben. Op de site ikwilveiligvliegen.nl kan vanaf maandag een petitie met die strekking worden getekend.

KLM laat desgevraagd weten dat er op dit moment geen initiatieven zijn op het gebied van single pilot operations. "Veiligheid staat bij ons altijd voorop. Daarom volgt KLM de onderzoeken met belangstelling en wachten wij de resultaten af."