Vanaf Zuidpool gelanceerde telescoop gaat sterrenstof in kaart brengen
Niet met een raket, maar met een ballon heeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA een telescoop gelanceerd. Met het instrument wordt onderzoek gedaan naar sterrenstof.
Dat zijn wolken van gas en stof waaruit nieuwe sterren ontstaan. En ook het afval van stervende sterren belandt hier weer. Wetenschappers willen deze kringloop beter begrijpen.
Telescoop Gusto, een afkorting van Galactic/Extragalactic ULDB Spectroscopic Terahertz Observatory, werd opgelaten vanaf een ijsplaat aan de rand van Antarctica en zal komende tijd rondjes zweven op zo'n 36 kilometer hoogte. Aan boord zijn diverse onderdelen, zoals een detector, die in Nederland zijn gemaakt door SRON, het Nederlands Instituut voor Ruimteonderzoek, en de TU Delft.
Zomer op de Zuidpool
José Silva van SRON is met een internationale groep collega's sinds november op McMurdo Station, een Amerikaanse basis aan de rand van Antarctica waar zo'n duizend mensen werken. "In het begin was het min 10 tot min 15 graden Celsius, maar het voelde soms als min 30 graden", vertelt Silva. "Maar het wordt zomer op de Zuidpool en nu zijn de temperaturen prima. Alleen als het waait kan het uitdagend zijn, gelukkig hebben we een goede uitrusting."
De afgelopen twee maanden maakten hij en zijn collega's lange dagen. 's Ochtends reden ze de kilometers dikke Ross-ijsplaat op. Op 15 kilometer van de basis staan daar enkele loodsen waar aan ballonmissies wordt gewerkt. Die afstand wordt in acht genomen voor de veiligheid, zodat er geen mensen worden geraakt als er iets mis gaat bij een lancering.
Je krijgt niet alleen goede wetenschap, maar heel veel waar voor je geld.
Er zijn meerdere redenen waarom Gusto vanaf de Zuidpool wordt gelanceerd. Het continent is droog en er zit dus weinig waterdamp in de lucht. Water verstoort de metingen van Gusto. Doordat de telescoop zich op grote hoogte bevindt heeft hij nog minder last van waterdamp, met alleen nog een ijl stuk van de atmosfeer boven zich.
Omdat het zomer is op de Zuidpool vangen de zonnepanelen continu licht en heeft Gusto altijd stroom. In december en januari waait de wind in een rondje om de Zuidpool - de polaire wervel. Daardoor vliegt Gusto een redelijk voorspelbare route en verwacht NASA ten minste 55 dagen en mogelijk een nog langere periode waarnemingen te kunnen doen.
Ruimteonderzoek per ballon krijgt weinig aandacht, maar heeft veel voordelen. Zo is het voordelig. Gusto kan interessante waarnemingen doen tegen een fractie van de prijs van een ruimtemissie met een satelliet, zegt Silva: "Je krijgt niet alleen goede wetenschap, maar heel veel waar voor je geld." Bovendien kun je snel dingen uitproberen.
Gusto gaat het gas en de stof tussen de sterren onderzoeken - het interstellaire medium. Deze wolken bestaan eerst met name uit waterstof waaruit zich sterren vormen. Die veranderen op hun beurt ook weer de samenstelling van de gaswolken, zegt Floris van der Tak, hoogleraar astrochemie en exoplaneten aan de Rijksuniversiteit Groningen en senior onderzoeker bij SRON. "Aan het einde van hun leven zwellen ze op en exploderen, of blazen hun buitenste delen weg." Zo belanden ook zwaardere elementen in de gaswolken.
Wetenschappers begrijpen de grote lijnen van de levenscyclus van sterren wel, maar er is nog veel te ontdekken. Zo gaat Gusto kijken naar gaswolken in de Melkweg en de Grote Magelhaense Wolk, een stelsel in de buurt. In de Melkweg zijn al veel sterren gevormd en is het medium dus al verrijkt met zwaardere elementen. In de Grote Magelhaense Wolk is dat minder het geval. Die lijkt op de Melkweg van lang geleden, en een vergelijking kan interessante inzichten opleveren.