EU-architect Jacques Delors (98) overleden
Voormalig voorzitter van de Europese Commissie Jacques Delors is op 98-jarige leeftijd overleden. Dat heeft zijn dochter meegedeeld aan Franse media.
De Franse socialist wordt gezien als de belangrijkste architect van de Europese markt, met een vrij verkeer van personen, kapitaal, goederen en diensten. Ook was hij een drijvende kracht achter de vorming van de Economische en Monetaire Unie, die leidde tot de invoering van de euro.
Delors was voorzitter van de Europese Commissie van 1985 tot 1995. Hij gaf de aanzet tot het 'Europa 1992'-project en de Europese Akte, die voorzag in duizenden Europese regels en gelijke normen voor duizenden producten, zodat ze zonder beperkingen op de Europese markt verhandeld konden worden. Met het project doorbrak hij een jarenlange stagnatie in de Europese eenwording, die eurosclerose werd genoemd.
Delors werd geboren in een katholiek arbeidersgezin en maakte carrière in de bankwereld en de ambtenarij. Zijn politieke carrière kreeg vaart nadat hij in 1974 lid was geworden van de Socialistische Partij. Dat was een opvallende stap voor de katholiek Delors: hij was een van de weinige socialisten die openlijk godsdienstig waren. In Frankrijk is 'links' altijd sterk geassocieerd met het 'laïcisme', ofwel de verbanning van de godsdienst uit het openbare leven.
Onder president Mitterrand was hij van 1981 tot 1983 minister van Economische Zaken en van Financiën. Hij nam het voortouw bij de aanvaarding van de markteconomie door de socialisten, in een tijd dat dat in Frankrijk zeker geen vanzelfsprekendheid was.
Als voorzitter van de Europese Commissie combineerde hij de voorkeur voor een markteconomie met actieve overheidsstimulering en herverdeling van inkomen, waarmee hij een 'derde weg' insloeg tussen het neoliberalisme van zijn tijdgenoten Thatcher en Reagan en het ouderwetse socialisme.
Verdrag van Maastricht
Nadat hij met zijn Europa 1992-project de Europese economische eenwording weer vaart had gegeven, werd hij in 1988 voorzitter van een commissie met presidenten van de nationale centrale banken. Ze ontwierpen een plan voor de Economische en Monetaire Unie (EMU) met als sluitstuk de invoering van één Europese munt. Dat werd gezien als het logische gevolg van de voltooiing van de interne markt.
Dit plan kon worden gerealiseerd dankzij de steun van de Duitse bondskanselier Helmut Kohl, die na de val van de Berlijnse Muur bereid was de D-mark op te geven in ruil voor de Franse instemming met de Duitse eenwording. De EMU maakte deel uit van het Verdrag van Maastricht, waarin ook de oprichting van de Europese Unie werd geregeld.
In de geest van Delors voorzag het Verdrag van Maastricht ook in Europese sociale wetten, die werknemers in heel Europa moesten beschermen tegen de excessen van de markt.
Het Verdrag van Maastricht was misschien Delors' grootste wapenfeit, maar markeerde ook het einde van zijn droom van een federaal Europa met de Europese Commissie als centrale regering.
Geen federaal Europa
Zijn aanvankelijke plan daarvoor sneuvelde in 1991 door het verzet van Mitterrand en andere regeringsleiders; alleen Nederland en België steunden hem. Het Verdrag van Maastricht werd een gematigder versie van zijn toekomstvisioen, doordat het zwaartepunt bij de nationale regeringen bleef liggen. De Europese regeringsleiders, niet de Europese Commissie, hielden het laatste woord in de EU.
In de jaren daarna werd het verzet tegen verdergaande Europese eenwording steeds duidelijker, waardoor Europa een project van soevereine staten bleef die weliswaar een deel van hun soevereiniteit hadden ingeleverd, maar niet waren opgegaan in een federatie met een centrale regering.
Tot het laatst bleef Delors samen met geestverwanten als de Belg Guy Verhofstadt ijveren voor een federaal Europa, maar ze waren daarbij steeds meer roependen in de woestijn.
Toch wordt Delors beschouwd als een van de drie belangrijkste leiders van de Europese eenwording. Hij werd in 2015 door de Europese Raad benoemd tot 'ereburger van Europa', naast de Europese 'aartsvader' Jean Monnet en Helmut Kohl.