Tien jaar na Mandela’s dood verliest Zuid-Afrika zijn glans

• 

  Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Zuid-Afrika herdenkt vandaag oud-president Nelson Mandela, het wereldwijde icoon dat precies tien jaar geleden overleed. Voor Zuid-Afrika is het ook een ijkpunt, waarbij het land stilstaat bij wat er is terechtgekomen van de dromen van Mandela voor gelijke kansen voor alle Zuid-Afrikanen.

De koppen vandaag op Zuid-Afrikaanse nieuwswebsites: de economie van Zuid-Afrika krimpt. Bijna de helft van Zuid-Afrika's drinkwater is onveilig. En daaronder: hebben we nog iets aan de nalatenschap van Mandela?

Zijn dood wordt vandaag herdacht met een zweem van weemoed naar het verleden en naar wat Mandela heeft betekend voor het land, de leider van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) die Zuid-Afrika naar het einde van de apartheid stuurde en de eerste democratisch gekozen president werd. Hij wordt geroemd als leider, vol humor, die opzienbarend vergevend was en verzoening predikte. Het beeld dat ook internationaal bestaat van de Nobelprijswinnaar.

Nog steeds kloof tussen wit en zwart

Maar opvallend is dat in Zuid-Afrika de dag ook wordt aangegrepen voor discussie en kritiek. De sterfdatum doet namelijk ook pijn, niet alleen uit rouw, maar vooral omdat Zuid-Afrika er slecht voor staat. Toen Mandela in 1994 president werd, was er de hoop op een beter leven, voor alle Zuid-Afrikanen, wit en zwart. Dat is er niet gekomen.

Zuid-Afrika heeft te maken met grote werkloosheid, stroomuitval tot soms wel twaalf uur per dag, hoge criminaliteit, wanbeheer, corruptie en een grote welvaartskloof tussen wit en zwart. Het merendeel van de zwarte Zuid-Afrikanen leeft nog steeds in armoede. En de bevolking kreeg geen gelijke kans. Zo zijn veel publieke scholen ver onder de maat en krijgen nieuwe generaties niet het goede onderwijs om iets van hun leven te kunnen maken.

Een deel van de oudere generatie verlangt terug naar Mandela, een leider die werd gezien als integer. Ze leggen de schuld van de malaise van het land bij de leiders die na hem kwamen en dat niet waren, zoals Jacob Zuma, die nog moet terechtstaan voor een reeks aan corruptieaanklachten.

Verschil in generaties

Voor de jongere generatie, die de apartheid niet heeft meegemaakt, betekent Mandela steeds minder. Jongeren hebben te dealen met hun dagelijkse harde realiteit. En sommigen stellen scherpe vragen: heeft Mandela genoeg gedaan? Onder de jeugd hoor je ook wel de mening dat Mandela niet alleen een politieke overeenkomst had moeten sluiten met het racistische apartheidsregime, maar ook had moeten kijken naar de rijkdommen van het land die vooral in witte handen waren en zijn, zoals de mijnen, en meer economische verandering had moeten eisen.

De oudere generatie wuift dat juist weer weg: Zuid-Afrika stond op de rand van een burgeroorlog en Mandela heeft gedaan wat hij kon en wat nodig was. Het zijn verschillende meningen die juist kunnen bestaan omdat Zuid-Afrika een democratie is met vrije media en actieve sociale organisaties.

De stichting van Mandela, die zijn nalatenschap bewaakt, en al langer bezig is om een meer genuanceerd beeld van Mandela neer te zetten, heeft de sterfdag aangegrepen om op te roepen Mandela los te laten als icoon. De Nelson Mandela Foundation opende afgelopen week een tentoonstelling met de titel Mandela is dood.

'Zoeken naar nieuwe rolmodellen'

De directeur van de stichting zegt dat Zuid-Afrika af moet van de nostalgie. "Wat we willen zeggen met deze tentoonstelling is dat we hem moeten laten gaan, en moeten zoeken naar nieuwe rolmodellen."

Maar die zijn er niet zo veel in het huidige politieke Zuid-Afrikaanse landschap. En met deze boodschap lijkt de Nelson Mandela Foundation ook de nalatenschap van Mandela te willen beschermen. Want het ANC, dat al sinds het einde van de apartheid het land leidt en dus verantwoordelijk is voor de koers van het land, gebruikt Mandela voor het opkrikken van het imago. En dat imago wordt dus met de dag slechter.

Aankomend jaar staan er verkiezingen gepland. Dat wordt waarschijnlijk weer een nieuw ijkpunt, een jaar waarin het ANC mogelijk de minste stemmen in zijn geschiedenis krijgt en wellicht, voor het eerst, moet kijken naar een coalitie.

En wederom zal dan toch de vraag gesteld worden: wat zou Mandela daarvan denken? Want een man die zo'n grote rol heeft gespeeld in de geschiedenis, van wie tientallen standbeelden bestaan en alleen al in Zuid-Afrika misschien wel honderden straatnaambordjes, kun je moeilijk loslaten. Vooral in een land waar je de hoop nodig hebt.