Winst Wilders is wake-upcall voor EU en slecht nieuws voor ambities Rutte
Geen enkel EU-kopstuk zegt het hardop, maar de schrik over de grote en onverwachte winst van de PVV van Geert Wilders zit er in Brussel goed in. Website Politico schreef vrijdag dat Brussel bang is "voor het blonde beest", de "Nederlandse Trump".
Later deze ochtend komen in Brussel de 27 EU-ministers van handel bij elkaar. Op de agenda staan onderwerpen als de handelsbetrekkingen van de Europese Unie met de VS en de handelsovereenkomst met Chili. Maar in de wandelgangen zal demissionair minister Schreinemacher (Buitenlandse Handel) vooral veel vragen krijgen over de verkiezingsuitslag, zo verwachten diplomaten.
Het is nog lang niet zeker dat Wilders een kabinet gaat leiden. Maar ook als dat niet gebeurt, zal de uitslag op minstens drie punten niet zonder gevolgen blijven in de EU.
Grote pro-Europese speler
Allereerst zal de opstelling van Nederland in Brussel hoogstwaarschijnlijk minder pro-Europees worden. Nederland is met Rutte nu een van de grote pro-Europese spelers in Brussel. Zelf maakt hij er geen geheim van dat hij na zijn vertrek als premier een functie op het internationale toneel ambieert, als NAVO-topman of voorzitter van de Europese Commissie. Achter de schermen valt in Brussel te horen dat een regering onder aanvoering van de PVV, met de VVD als gedoogpartner of in het kabinet, slecht nieuws kan zijn voor die ambities van Rutte.
Wie ook premier wordt, het is waarschijnlijk dat na Ruttes vertrek een kritischer EU-geluid uit Nederland in Brussel klinkt. Zo schrijft de Financial Times dat het voor de hand ligt dat Den Haag in de toekomst een obstakel kan gaan vormen, bijvoorbeeld op het terrein van uitbreiding van de EU met landen als Oekraïne.
Van de vier partijen die vorige week zetels wonnen bij de verkiezingen, is alleen GroenLinks-PvdA pro-Europees. Wilders pleit voor een referendum over een Nexit, NSC-leider Omtzigt wil dat een besluit over toetreding van nieuwe landen onderwerp wordt van een correctief referendum. BBB wil dat Nederland een uitzonderingspositie krijgt op het gebied van migratie- en natuurbeleid.
Nederlandse positie in Brussel
Ook zal Nederlands sterke positie in de EU met een nieuwe premier aan kracht inboeten. Een nieuwe premier moet in de eerste maanden geaccepteerd worden binnen de Europese Raad, waar de staatshoofden en regeringsleiders bij elkaar komen. Dat zegt hoogleraar bestuurskunde Adriaan Schout, EU-expert van denktank Clingendael en ook verbonden aan de Radboud Universiteit.
Mark Rutte is nu een van de langst zittende regeringsleiders in de EU. Hij kent iedereen. Een nieuweling moet eerst een netwerk opbouwen.
Ook voor de EU zelf kan de uitslag leiden tot veranderingen, verwacht Schout. "Het gaat in Brussel over grote geopolitieke onderwerpen. Over extra geld voor de EU, over uitbreiding, over klimaatambities. En dan kiest Nederland Geert Wilders. Ik neem aan dat dat ervaren wordt als een emmer koud water op heel veel plannen en heel veel agenda's. En het is een wake-upcall dat dit ook in andere landen kan gebeuren."
'Europese klimaatbeleid in de problemen'
Brusselse bestuurders zullen zich bovendien achter de oren moeten krabben of hun eigen ambities, bijvoorbeeld op het terrein van klimaatbeleid, niet te groot zijn. Website Politico schrijft dat het niet eerder voorkwam dat verkiezingen in een EU-land gewonnen werden door een partij die oproept tot een einde aan de groene transitie.
De site ziet een bredere verschuiving aanstaande op het terrein van de groene transitie, en denkt dat het Europese klimaatbeleid ook in andere landen in de problemen gaat komen.
Opmars van radicaal-rechts verwacht
Persbureau Bloomberg noemt de verkiezingsuitslag een "steen in de vijver" en denkt dat andere landen in de EU het Nederlandse voorbeeld zullen volgen met meer landen die een rechts-populistische koers inslaan. Voor verkiezingen in België in juni volgend jaar gooit Wilders' zusterpartij Vlaams Belang hoge ogen in de peilingen. Die verkiezingen zijn op dezelfde dag als die voor het Europees Parlement. Ook bij die verkiezingen wordt een flinke opmars verwacht van radicaal-rechts.
Geen toeval dus dat de Hongaarse premier Orbán, de eerste Europese leider die Wilders vorige week publiekelijk feliciteerde en hem opbelde, spreekt van een wind van verandering. Nu nog ziet Orbán in Rutte misschien wel zijn grootste vijand. Drie jaar geleden vroeg Orbán zich vertwijfeld af: "Ik weet niet wat de persoonlijke reden van de Nederlandse premier is om mij en Hongarije zo te haten. Maar hij valt zó hard aan!"
Straks zit Orbán mogelijk in de grote Brusselse vergaderzaal met een van zijn grootste politieke vrienden, PVV-leider Wilders.
