Nederland wordt deze ochtend wakker in een land waarin binnen een etmaal een politieke aardverschuiving heeft plaatsgevonden. Hoewel uit de laatste Peilingwijzer van dinsdag al bleek dat de PVV was aangehaakt bij koplopers VVD en GroenLinks-PvdA, overtrof de overwinning van de partij van Geert Wilders alle verwachtingen.
Uit de voorlopige prognose op basis van 98 procent van de getelde stemmen blijkt dat de PVV 37 zetels heeft behaald. Dat zijn er twee meer dan in de exitpoll van 21.00 uur. De tweede partij is GroenLinks-PvdA (25), gevolgd door de VVD (24) en NSC (20). De PVV is dus met afstand de grootste partij in de Tweede Kamer.
Na de monsterzege is het aannemelijk dat Wilders het voortouw krijgt in het formatieproces. Uit kiezersonderzoek van Ipsos blijkt dat migratie en asiel belangrijke thema's voor de kiezers waren. Daar heeft de nationalistische partij van Wilders (Nederlanders weer op 1 heet het verkiezingsprogramma) van geprofiteerd.
Verder blijkt uit de voorlopige prognose dat BBB op 7 zetels uitkomt. Het CDA staat op 5 zetels, net als de SP. De PvdD en FvD krijgen ieder drie zetels.
NOS
NOS
De vier coalitiepartijen waaruit Rutte IV bestond - VVD, D66, CDA en ChristenUnie - verliezen allemaal zetels. Van de 78 zetels die de partijen haalden bij de verkiezingen in 2021 zijn er volgens de laatste prognose nog 41 over. De VVD is voor het eerst sinds 2010 niet de grootste partij. Volgens de laatste prognose moet lijsttrekker Yesilgöz zich achter GroenLinks-PvdA voegen op de derde plek.
Geert Wilders reageerde gisteravond verheugd op de uitslag. Het ongeloof is van zijn gezicht af te lezen op het filmpje dat de PVV-leider op X deelt . Even later, in een café 'op' Scheveningen waar op het laatste moment nog een partijbijeenkomst is georganiseerd, heeft Wilders al een verklaring voor het grote succes. "De kiezer heeft gesproken, en heeft gezegd; we zijn het zat, we zijn het spuugzat!"
Bij GroenLinks-PvdA zat de schrik er juist in, door de overwinning van PVV. "Nu breekt het moment aan dat wij de democratie gaan verdedigen", zegt lijsttrekker Frans Timmermans in een emotionele speech, waarmee hij klaar lijkt voor de oppositie. "Als je iemand tegenkomt die zich na vanavond afvraagt: hoor ik hier nog wel? Zeg dan heel duidelijk ja!" Ook bij D66 heerste ontzetting en boosheid.
NSC-voorman Omtzigt sprak van "een geweldig resultaat". Ook zei hij te willen regeren. "Wij zijn beschikbaar om het vertrouwen om te zetten in daden. Maar het zal niet eenvoudig zijn."
Bekijk hier een overzicht van de verkiezingsavond en de belangrijkste uitslagen in twee minuten:
Bij de VVD van lijsttrekker Yesilgöz overheerste teleurstelling. Zij denkt niet dat ze met haar campagne de PVV de grootste heeft gemaakt, door de deur voor Wilders op een kier te zetten. Wel is er volgens haar "te weinig geluisterd naar de mensen". Het is onduidelijk of ze met Wilders in een coalitie zou willen.
"Het voortouw in de formatie ligt niet bij ons", meent Yesilgöz. Wilders is nu aan zet en hij moet waarmaken dat hij alsnog zo'n meerderheid kan vinden. Of de VVD daarbij hoort, gaat ze eerst in de fractie bespreken.
Hier lees je de belangrijkste politieke reacties op de verkiezingsuitslag:
Volgens Wilders moeten partijen nu "over hun eigen schaduw heen springen". Hij roept andere partijen op te zoeken naar overeenkomsten en zegt te willen samenwerken. "Het kan niet zo zijn dat door een mislukte formatie straks Frans Timmermans ermee aan de haal gaat, dat moet niet gebeuren."
De PVV is waarschijnlijk in zijn eentje goed voor 37 van de benodigde 76 zetels voor een meerderheidskabinet. Het aan boord krijgen van andere grote partijen zal lastig worden, maar er lijkt toch wel ruimte.
Wilders zei meteen na de exitpoll dat hij niet zal aandringen op anti-islam-maatregelen als een koranverbod of de sluiting van islamitische scholen. Hij zei zich aan de grondwet te willen houden. Daarmee neemt hij alvast een voorschot op de formatieperiode, die vrijdag afgetrapt zal worden.
Wat zijn de mogelijkheden voor de nieuwe coalitie? Er zijn mogelijkheden op rechtse maar er liggen flinke politieke hordes:
