Experts tegen Kamer niet eenduidig over situatie in Gaza, 'voorzichtig met conclusies'

Experts die de Tweede Kamer hebben bijgepraat over het humanitair oorlogsrecht hebben geen eenduidig oordeel over het Israëlische optreden in Gaza. Dat bleek vandaag bij een gesprek met de buitenlandcommissie van de Kamer.

Tijdens de zitting verschijnt bij internationale media het bericht over VN-experts die menen dat Israël schendingen pleegt die wijzen op beginnende genocide. In de zitting gaat het daar niet over. Sprekers met militaire en juridische expertise zien groot menselijk lijden in Gaza. Maar het volkenrechtelijk beoordelen van gebeurtenissen is volgens hen niet eenvoudig.

"We moeten voorzichtig zijn met conclusies over mogelijke schendingen van internationaal recht", vindt advocaat bij het Internationaal Strafhof (ICC) Knoops. "Zolang we niet alle militaire en operationele feiten en afwegingen kennen is terughoudendheid van belang."

Hoogleraar internationaal publiekrecht Nollkaemper (Universiteit van Amsterdam) vindt ook dat juristen voorzichtig moeten zijn, maar zag meerdere rapporten die volgens hem laten zien dat het militaire geweld van Israël de afgelopen weken "niet proportioneel is". Hij pleit voor een staakt-het-vuren.

Een meerderheid in de Kamer is daar net als het demissionaire kabinet geen voorstander van : Israël kan dan niet meer gewapend optreden tegen Hamas, ook niet om gijzelaars te bevrijden of aanslagen te voorkomen. Dat betekent geenszins een "carte blanche" voor Israël, zei premier Rutte eind vorige maand in een debat. Tot nu toe dringt Nederland aan op humanitaire pauzes en corridors voor hulpgoederen.

Kamerdebat

D66, GroenLinks-PvdA, SP, PvdD, Denk, Volt en Bij1 vinden dat niet voldoende en vinden dat Israël met de aanhoudende aanvallen op Gaza disproportioneel geweld gebruikt. Ze willen opheldering over een naar NRC gelekt memo van de Nederlandse defensieattaché in Tel Aviv, waarin staat dat het Israëlische leger "onevenredig geweld" gebruikt en doelbewust aanvallen uitvoert op civiele infrastructuur.

Demissionair minister Ollongren van Defensie noemde het stuk in de krant een "niet faire weergave" en sluit "selectief citeren" niet uit. Na de verkiezingen debatteren de oude Kamer en demissionaire kabinet over de situatie, waarschijnlijk volgende week.

Oorlogsrecht

Vooruitlopend op dat debat komen de experts vandaag aan het woord in de Kamer. Sommige van hen spreken over het complexe karakter van een dichtbevolkt gebied waarbij het lastig is om onderscheid te maken tussen burger- en militaire doelen. De meningen verschillen over de vraag of Israël als bezettingsmacht kan worden gezien.

Het beoordelen van disproportioneel geweld kan niet alleen door naar schade achteraf te kijken, zoals in de publieke opinie vaak gebeurt, zeggen docent militair recht Fink en militair jurist Ducheine van de Nederlandse Defensie Academie. Volgens hen moet ook gekeken worden naar de voor de commandant beschikbare informatie vóór de aanval. "We weten nu niet welke beslissingen genomen zijn en op grond waarvan, we zien alleen de gruwelijke effecten."

De vraag of een aanval op een ziekenhuis een schending van oorlogsrecht is, zal volgens experts per geval beoordeeld moeten worden. Fink en ook de Belgische oorlogshoogleraar De Cock wijzen erop dat ziekenhuizen tijdens het oorlogsrecht tijdelijk bescherming kunnen verliezen. Daarna is er altijd de humanitaire plicht om goederen en middelen zo snel mogelijk ter plekke te krijgen.

Vaststellen of Israël oorlogsmisdaden pleegt door het blokkeren van routes voor voedsel, water, elektra en brandstof is volgens internationaal strafrechtdocent Marieke de Hoon (Universiteit van Amsterdam) op dit moment lastig, maar "het lijkt er wel op". Onderzoek loopt nog, maar "als bewijzen van totale blokkades opduiken kan dat onder de schending van oorlogsrecht vallen".

Reacties

Het blijft ingewikkelde materie die Kamerleden zwaar valt, blijkt ook achteraf. "Het was heel zinvol", zegt CDA-Kamerlid Boswijk, "maar het is nog complexer dan ik dacht". Kamerlid Van Haga concludeert dat het binnen het oorlogsrecht "zeer moeilijk vast te stellen is wanneer er sprake is van noodzakelijk en proportioneel geweld".

D66'er Sjoerdsma ziet in de zitting een erkenning van de deskundigen dat het "kabinet niet mag blijven zwijgen" en een noodzaak voor een snel staakt-het-vuren. Ook Denk-Kamerlid Van Baarle is daarvoor; hij wil ook een parlementaire enquête naar de opstelling van het Nederlandse kabinet.

Voor PvdA-Kamerlid Piri voelde het "heel ongemakkelijk om met de humanitaire catastrofe die gaande is in Gaza, drie uur lang met experts internationaal recht te spreken" terwijl er "al weken geen politiek debat gehouden kan worden met de regering over de noodzaak van een onmiddellijk staakt-het-vuren".

Dat debat komt er dus volgende week. Of er dan een meerderheid voor een onmiddellijk staakt-het-vuren is, is nog steeds de vraag.