EU van geopolitiek belang, maar doet in de verkiezingscampagne niet mee
Bas de la Rie
Redacteur Brussel
In de verkiezingscampagne is het oorverdovend stil rond de Europese Unie. Dat is opvallend, want de EU manifesteert zich steeds nadrukkelijker als geopolitieke speler, bijvoorbeeld in de oorlogen in Oekraïne, Israël en Gaza. Ook wordt steeds meer wetgeving die in Nederland van kracht is mede gemaakt door Nederlandse ministers en ambtenaren in Brussel. Een iets meer naar buiten gerichte blik in de campagne zou gerechtvaardigd zijn.
Uit onderzoek van Ipsos in opdracht van de NOS bleek dat kiezers hun stemkeuze vrijwel uitsluitend door binnenlandse thema's laten bepalen. Inflatie, wonen, zorg en migratie gaan daarbij aan kop. Niet gek dus dat politieke partijen hun ideeën over wat er in het buitenland gebeurt achteraan in hun verkiezingsprogramma opschreven, Volt uitgezonderd.
De oorlog in Oekraïne krijgt de meeste aandacht en "heeft het onvoorstelbare weer voorstelbaar gemaakt", schrijft de VVD. Volgens GroenLinks-PvdA wil Rusland de internationale rechtsorde ontwrichten en ondermijnt het land ook "het vredesproject van de Europese Unie". Nieuwkomer NSC schrijft: "een goed uitgeruste krijgsmacht is nodig om de internationale rechtsorde en stabiliteit te bevorderen".
De drie partijen die aan kop gaan in de peilingen pleiten voor het wettelijk vastleggen van de NAVO-norm van twee procent van het bruto binnenlands product voor defensie. Ook CDA, BBB, SGP, Volt, JA21 en D66 zijn daar voor.
Geen sexy oneliner
Door de oorlog in Oekraïne en de toenemende invloed van China is de EU "een geopolitieke Unie geworden", zei voorzitter Ursula von der Leyen in haar jaarlijkse toespraak voor het Europees Parlement. Uitbreiding met mogelijk negen landen en een grondige hervorming van de Unie staan nadrukkelijk op de agenda.
De VVD wil dat beoogde nieuwe lidstaten aan alle voorwaarden die bij EU-lidmaatschap horen moeten voldoen en noemt dat "strikt en fair". GroenLinks-PvdA vindt dat Oekraïne en de landen op de Westelijke Balkan realistisch uitzicht moeten krijgen op lidmaatschap en pleit voor de mogelijkheid van een stapsgewijze toetreding van nieuwe landen. NSC wil dat een besluit over toetreding van nieuwe landen onderwerp wordt van een correctief referendum.
De Europese discussie over hervorming leent zich niet zo makkelijk voor een sexy oneliner, maar echt hun best doen politieke partijen daar ook niet voor, blijkt bij verdere bestudering van de partijprogramma's.
Verenigde Staten van Europa
Het pro-Europese Volt heeft het radicaalste hervormingsvoorstel. Een "Verenigde Staten van Europa" met nog maar één minister van Buitenlandse Zaken voor de hele Europese Unie "die een volledig mandaat heeft om relaties tussen de EU en de rest van de wereld vorm te geven. Uiteindelijk hebben we in de EU geen nationale ministeries van Buitenlandse Zaken meer nodig", schrijft de partij.
De Partij voor de Dieren wil dat Europese toppen openbaar worden, de SP wil minder EU en pleit voor afschaffing van de Europese Commissie. PVV en Forum voor Democratie gaan nog een stapje verder en willen uit de EU. JA21 wil voorrang van Nederlandse wetten boven Europese wetgeving, iets wat haaks staat op het kernprincipe van de EU dat uitspraken van het Europees Hof in Luxemburg bindend zijn voor alle lidstaten en in de hele EU gelden.
Effectief asielbeleid
Wat betreft migratie, wat binnen Nederland zo'n belangrijk onderwerp is, kijken partijen ook naar Brussel. Zo schrijft de VVD over de mogelijkheid van een opt-out, een uitzonderingspositie voor Nederland op het gebied van asiel, iets wat NSC, SGP, JA21 en BBB ook willen. Daarbij wordt vaak verwezen naar Denemarken, dat zo'n uitzonderingspositie al heeft.
Maar het is in de praktijk ingewikkeld om die uitzonderingspositie te krijgen. Wet- en regelgeving op terreinen waar afspraken over gemaakt worden binnen de EU moeten juist zoveel mogelijk gelijk zijn, is het uitgangspunt.
GroenLinks-PvdA kijkt ook naar de EU als het gaat over migratie en schrijft "als het niet lukt om overeenstemming te bereiken in Europa over een rechtvaardig en effectief asielbeleid, zullen we met een 'coalition of the willing' afspraken maken".
Bij deze Tweede Kamerverkiezingen lijkt het buitenlandbeleid weliswaar geen rol van betekenis te spelen, maar volgend jaar juni zijn de verkiezingen voor het Europees Parlement. Dan zullen het buitenland en de EU onvermijdelijk wél een prominente positie hebben in de campagne.
