Forse kritiek op wet die hoge straffen bij uitkeringsfouten moet aanpakken

Het kabinet moet opnieuw naar de tekentafel met het wetsvoorstel dat ervoor moet zorgen dat mensen minder hard gestraft worden als ze een fout maken bij het aanvragen van toeslagen. Dat stelt de Raad voor de rechtspraak in een kritisch advies.

Met de wet moet er een einde komen aan de hoge standaardboetes die worden opgelegd als mensen onbedoeld een fout maken. In plaats daarvan moeten ambtenaren de mogelijkheid krijgen om bijvoorbeeld te kijken naar persoonlijke omstandigheden van uitkeringsgerechtigden. In het nieuwe wetsvoorstel staat bijvoorbeeld dat ambtenaren ook een waarschuwing mogen geven als iemand een fout maakt.

Eerder dit jaar werd het wetsvoorstel door de inmiddels demissionaire ministers Van Gennip (Sociale Zaken) en Schouten (Armoedebeleid) gepresenteerd. Maar de Raad, die het kabinet adviseert over wetskwesties, oordeelt dat het voorstel onvoldoende is en wil dat het kabinet de conceptwet grondig herziet.

Terugvordering van toeslagen

De belangrijkste kritiek van het adviesorgaan richt zich op de terugvordering van uitkeringen. Uitkeringsinstanties zijn verplicht om onterecht verstrekte uitkeringen terug te halen. Maar in het nieuwe wetsvoorstel, zo zegt de Raad, staat niets daarover opgenomen. "Het gaat er in zo'n wet dus ook om in wat voor termijnen je int, of wanneer kwijtschelding mag. Dat blijft nu onduidelijk", zegt Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, tegen de Volkskrant.

Het adviesorgaan wijst erop dat er wel een andere wet in de maak is die de terugvordering moet regelen. Maar de samenhang tussen die voorstellen ontbreekt. "Het grotere geheel is onvoldoende in beeld en bestaande regelgeving is uit het oog verloren", schrijft de Raad in een toelichting. Naves waarschuwt ervoor dat het nieuwe wetsvoorstel burgers zelfs verder in de financiële problemen kan brengen.

Boete of waarschuwing

Uitgangspunt van het voorstel - voluit het concept wetsvoorstel Handhaving sociale zekerheid - is dat ambtenaren meer mogelijkheden krijgen om op te treden wanneer er problemen ontstaan bij het aanvragen van toeslagen. Zo moeten ambtenaren de mogelijkheid krijgen om af te zien van straf of een voorwaardelijke boete of een waarschuwing op kunnen leggen.

Het demissionaire kabinet kwam met de nieuwe wetgeving na het toeslagenschandaal. Daarbij werden honderden burgers gedupeerd omdat zij onterecht als fraudeur werden gezien. Eerder schreven de demissionaire ministers Van Gennip en Schouten dat het uitgangspunt van de nieuwe wet moet zijn dat iemand een uitkering aanvraagt omdat dat nodig is, niet om misbruik van het systeem te maken. "Iemand die een uitkering aanvraagt moet dus met vertrouwen worden bejegend", schreven zij eerder.

De ministers hebben nog niet gereageerd op de kritiek van de Raad voor de rechtspraak.