Net zo scheef als die in Pisa: staat deze toren in Bologna op omvallen?

• Heleen D'Haens

  correspondent Italië

Wie wel eens in Bologna is geweest heeft hem ongetwijfeld bezocht: de Garisenda-toren, die in combinatie met de Asinelli-toren ernaast al zo'n 900 jaar de skyline van de stad bepaalt. De twee torens, elk leunend in een andere richting, zijn met stip de meestbezochte monumenten van de Italiaanse universiteitsstad.

Maar sinds eind oktober is de grootste trots van Bologna ook de grootste zorg. De helling van de Garisenda, met zo'n vier graden vergelijkbaar met die van de toren van Pisa, blijkt te zijn toegenomen.

Het plein rondom de torens is afgezet en buslijnen die op het drukke kruispunt passeerden worden omgeleid. "De toren kan nog eeuwen overeind blijven staan, maar net zo goed een paar maanden", klinkt het bij het stadsbestuur.

Italië-correspondent Heleen D'Haens nam een kijkje bij de toren:

Grote waakzaamheid

De Garisenda wordt nauwgezet gemonitord, vertelt Cleto Carlini. De ingenieur, verantwoordelijk voor openbare werken in Bologna, overziet vanuit zijn kantoor op de achtste verdieping tientallen bouwwerven in de hele stad. Toch is hij de laatste twee weken uitsluitend met de middeleeuwse toren bezig geweest.

"Zoals alle hoge gebouwen heeft die een normale, cyclische beweging", zegt Carlini. "Dat monitoren we onder meer met een slinger, optische meetinstrumenten, akoestische meetinstrumenten en grondwatermeters. Een aantal van die instrumenten gaf vorige maand aan dat de toren, die altijd naar het oosten helde, meer naar het zuiden begint te hellen."

Sindsdien geldt in Bologna een verhoogde staat van waakzaamheid. "Waar we voorheen elk halfjaar een rapport kregen van de wetenschappers die de toren bestuderen, gebeurt dat nu elke week", zegt Carlini.

Toch kan geen enkele wetenschapper precies zeggen of de toren op omvallen staat of niet. "Feit is dat de toren wel drie meter scheef staat, duizend jaar oud is, en gemaakt is uit materiaal dat slijt door weersomstandigheden."

Zo'n omvallende toren zou in de geschiedenis van Bologna geen unicum zijn, zegt stadsgids Catia Aliberti. "We hebben documenten uit de middeleeuwen die beschrijven hoe 37 mensen omkwamen toen een toren viel. Ooit stonden in Bologna negentig torens, nu nog 22. Ze zijn niet allemaal omgevallen, maar het vertelt ons wel iets over de stabiliteit."

De terracotta bouwwerken werden vooral in de 12e en 13e eeuw opgetrokken, vertelt de gids. "Met een militaire functie, maar vooral ook als statussymbool. Als jouw toren de hoogste was, gaf dat een duidelijke boodschap over wie het voor het zeggen had in de stad."

Dante, Goethe en Dickens

Dat was ook het doel van de Garisenda-toren, gebouwd rond 1109 in opdracht van de gelijknamige familie. "Maar die kwam eigenlijk vrijwel meteen na de bouw scheef te staan", vertelt Aliberti. "We weten dat hij indertijd al met zo'n tien meter is ingekort, omdat hij te vervaarlijk helde."

Maar de rest van de toren bleef staan. Vooral in combinatie met de hogere Asinelli-toren ernaast, die net een tikje de andere kant op helt, spreekt de Garisenda al eeuwen tot de verbeelding.

In De goddelijke komedie, geschreven in de 14e eeuw, vermeldt de Florentijnse dichter Dante Alighieri de Garisenda-toren als scheve toren. Later schreven ook Goethe en Dickens erover.

De toren veiligstellen is dan ook zeker de ambitie van het stadsbestuur. "We bouwen de komende maanden eerst een beschermende structuur om de toren heen", vertelt hoofd openbare werken Carlini, "zodat restaurateurs daarna veilig aan de slag kunnen."

De methode die ze zullen gebruiken voor het stabiliseren is echter nog niet bepaald. "Een groep wetenschappers is volop bezig dat uit te maken. Het meest waarschijnlijk is dat er een speciaal soort mortel geïnjecteerd wordt in de basis van de toren, omdat die gedeeltelijk hol is. Als het daarbij blijft, kan het een relatief simpele operatie worden."

Toch gaat Carlini daar niet van uit. "We werken met een eeuwenoud gebouw. Waarschijnlijk wordt al doende duidelijk dat er ook andere ingrepen nodig zijn."

Coronaherstelfonds

Het meest waarschijnlijke scenario is dat de werkzaamheden aan de toren jaren zullen duren en miljoenen euro's zullen kosten. Mogelijk wil Bologna daarvoor beroep doen op geld uit het Europese coronaherstelfonds.

Stadsgids Catia Aliberti zou dat terecht vinden. "De torens hebben altijd deel uitgemaakt van het politieke, sociale en culturele weefsel van de stad", vindt ze. "Vooral de Garisenda is een icoon. Dat koesteren moet de hoogste prioriteit zijn."