Steeds minder partijen laten hun plannen doorrekenen door het CPB

Als morgenochtend het Centraal Planbureau (CPB) met de traditionele doorrekening van de verkiezingsprogramma's komt, zitten daar niet de plannen bij van twee partijen die hoog staan in de peilingen. NSC van Pieter Omtzigt en BBB van Caroline van der Plas hebben hun voorstellen niet laten doorrekenen. Hetzelfde geldt voor de SP, PVV, Partij voor de Dieren, Denk en Forum voor Democratie.

Ze hebben kritiek op de manier waarop de rekenmeesters van het CPB hun werk doen. Die kritiek is er al veel langer, maar nog nooit was het aantal weigeraars zo groot. Daarmee geeft de doorrekening deze keer dus lang geen volledig beeld.

Steen des aanstoots voor de meeste weigeraars zijn de economische modellen die het CPB gebruikt om te voorspellen wat de gevolgen van plannen zullen zijn voor de schatkist en de economie. Volgens SP-leider Lilian Marijnissen zijn het "neoliberale modellen", waar de ideeën van haar partij automatisch slecht uitkomen.

Minimumloon

Als voorbeeld noemt ze de verhoging van het minimumloon, iets wat de SP al langer bepleit. "We hebben daar jarenlang strijd over gehad met het CPB. We kwamen altijd slecht uit de doorrekening omdat dat desastreus zou zijn voor de werkgelegenheid. Nou, wij weten wel beter."

Inmiddels is het CPB daarover van mening veranderd, zegt Marijnissen. "En nu willen allerlei andere partijen ook een hoger minimumloon. Maar ondertussen zitten we wel met een enorme scheefgroei in lonen." In 2021 deed de SP, met tegenzin, nog wel mee, maar nu dus niet meer. Marijnissen: "Wij willen een ideeënstrijd voeren en geen boekhoudersdebat".

Tegelijkertijd hebben veel partijen inmiddels zo veel kennis over de CPB-modellen vergaard, dat ze heel goed weten met welke voorstellen ze goed uit de doorrekening komen. Belastingkortingen voor werkenden stimuleren mensen om te gaan werken, en dat heeft een positieve uitwerking op het CPB-oordeel. Partijen maken daar dan vervolgens weer goede sier mee.

Dat is ook de belangrijkste kritiek van NSC-lijsttrekker Pieter Omtzigt, een van de koplopers in de peilingen. Hij vindt dat het CPB werkt met een soort schijnwerkelijkheid die niets te maken heeft met de echte wereld, en die door partijen te makkelijk te manipuleren is.

Bovendien kon hij naar eigen zeggen zijn programma niet laten doorrekenen, omdat de deadline voor het inleveren van de plannen al verstreken was voordat de partij was opgericht. In het RTL-debat van afgelopen zondag kwam het hem op veel kritiek te staan. "Uw partijprogramma wordt zo een menukaart zonder prijzen", oordeelde VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz.

Omtzigt zegde daarop toe dat hij binnenkort met een eigen overzicht komt van wat zijn plannen kosten en opleveren.

Toch doorgerekend

Dat zo veel partijen hun plannen niet laten doorrekenen, wil niet zeggen dat het ook helemaal niet gebeurt. Wim Suyker is op zijn zolderkamertje druk bezig om te kijken hoe de verschillende partijprogramma's uitpakken. Dat deed hij als econoom bij het CPB, en hij is ermee doorgegaan nu hij met pensioen is.

Zijn conclusie is dat veel programma's erg vaag zijn over de financiële en economische consequenties. "Het wemelt van onduidelijkheden. Ik zie hele lijsten van zaken waar iets aan gedaan moet worden. Maar hoe dan, en wanneer, dat staat er niet bij."

Suyker heeft ook de plannen van NSC en BBB doorgerekend. Beide laten het overheidstekort oplopen, is zijn conclusie. Omtzigt geeft zo'n 2 miljard euro meer uit dan er binnenkomt, bij Van der Plas is dat 7 miljard. En dat is een minimale schatting, want ook bij die partijen kwam hij veel vaagheid en onduidelijkheid tegen.