'Overheid duwt miljoenen burgers weg, maakt grondrechten niet waar'
De democratie in Nederland staat onder druk en de overheid moet hard aan het werk om de rechtsorde te versterken, concludeert een adviescommissie. Er is volgens de commissie sprake van een sociale crisis, omdat de overheid niet voor iedereen even goed werkt. De overheid duwt zelfs burgers weg, waardoor die afhaken en de kans bestaat dat ze radicaliseren.
"Je praat al snel over miljoenen Nederlanders voor wie de democratische rechtsorde nu niet goed werkt en die systematisch worden benadeeld", zegt de Arnhemse burgemeester Ahmed Marcouch, die voorzitter is van de commissie.
Hij noemt laaggeletterden, mensen met gezondheidsproblemen, huurders bij een woningcorporatie met weinig geld, toeslagenouders en mensen die afhankelijk zijn van meerdere overheidsdiensten. Zij worden achtergesteld, bijvoorbeeld doordat de overheid systemen bouwt die ze niet begrijpen en hen als ze om hulp vragen van het kastje naar de muur stuurt. Mensen raken verstrikt in een 'lokettenjungle'.
Marcouch: "Daarom constateren we dat de overheid deze mensen echt wegduwt. Ze krijgen geen toegang tot de democratische instituties, worden boos en raken teleurgesteld, verliezen het vertrouwen in de overheid." Op deze manier worden de sociale grondrechten van een grote groep Nederlanders niet waargemaakt, zoals het recht op huisvesting, bestaanszekerheid, gezondheidszorg en onderwijs.
Eerder dit jaar concludeerde het Sociaal en Cultureel Planbureau al dat de overheid te veel van mensen vraagt. De Nationale ombudsman droeg de overheid op om eerder, vaker en beter te luisteren naar burgers.
Eigen verantwoordelijkheid leidend
De problemen zijn volgens de commissie voortgekomen uit sommige principes die de overheid de afgelopen tientallen jaren als uitgangspunt heeft genomen bij beleid. De commissie noemt onder meer de prestatiesamenleving en de nadruk op zelfredzaamheid, waardoor juist mensen aan de onderkant van de maatschappij minder goed meekomen.
"Veel mensen met weinig opleiding of een praktische opleiding voelen zich niet gezien en niet gewaardeerd. Ze zetten zich af tegen andere groepen waarnaar in hun beleving meer aandacht uitgaat, terwijl men zelf tussen wal en schip valt."
Door de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid is ook een sterk wij/zij-denken ontstaan, wat weer leidt tot polarisatie in de samenleving. Ook de hoeveelheid en ernst van bedreigingen aan het adres van politici, journalisten, wetenschappers en bestuurders is een gevaar voor de democratie, niet in de laatste plaats omdat bekwame mensen daarom belangrijke functies niet willen innemen.
Feestdag voor democratie
De commissie komt met een aantal aanbevelingen. De overheid zou een voorspelbaar toeslagenstelsel moeten bouwen, met bovendien automatische toekenning van regelingen waarbij de overheid het risico op fouten op zich neemt.
Ook een 'geenloketgedachte' is volgens de commissie verstandig, waarbij mensen laagdrempelig en persoonlijk contact hebben met de overheid via een team in de buurt. Daarnaast wordt het belang van maatschappijleer op school benadrukt en is er een suggestie voor een nationale feestdag voor de democratie.
