Bloemenzee voor Chinese oud-premier Li, maar wel onder streng toezicht

• 

  Sjoerd den Daas

  correspondent China

Het is druk op de hoek van de Patriottensteeg en de Rode Sterstraat in Hefei. Mensen lopen af en aan met bloemen, om de laatste eer te bewijzen aan de Chinese oud-premier Li Keqiang. Hij overleed vorige week plotseling en wordt donderdag in Peking gecremeerd.

"In dit gebouw woonde hij", weet een van de buren bij het pand in het hartje van Hefei. De oud-premier zou er een deel van zijn middelbareschooltijd hebben doorgebracht. "Welk appartement weet ik ook niet precies, maar hij is een van ons."

Hefei, in Midden-China, lijkt de afgelopen dagen een bedevaartsoord te zijn geworden. Aan het einde van de honderden meters lange rij is een enorme bloemenzee ontstaan. "Hij was onze goede premier", zegt Zhou, een van de bloemenleggers. "Hij is een bijzondere premier die ik graag een laatste eer wil bewijzen", zegt Frank, die ook bloemen neerlegt.

Hij is vandaag speciaal vanuit Zhejiang, waar hij werkt, afgereisd naar Hefei. Partijlid zegt hij niet te zijn, maar hij voelde zich verplicht de urenlange treinreis te ondernemen. "Ik had een vrije dag, dus ik kom een dagje op en neer. Li was voor mij als Zhou Enlai."

Dat was de premier die tegenwicht bood aan alleenheerser Mao Zedong ten tijde van de rampzalig verlopen Culturele Revolutie in de jaren 60. Of bloemenlegger Frank daar ook op doelt, wordt niet duidelijk.

"Ik denk dat het ontroerend is dat mensen de vergelijking maken met Zhou Enlai, maar ik denk niet dat die terecht is", zegt China-kenner Jude Blanchette van het Center for Strategic and International Studies.

"Ik zie bijvoorbeeld geen indicatie dat Li actief ingreep op sleutelmomenten, zoals Zhou dat wel deed." Li, die als econoom promoveerde, stond voor markthervormingen en zette zich in voor de minder bedeelden in de samenleving.

Agenten in burger

Vrijuit praten is er bij de bloemenzee in Hefei niet bij. In de Chinese politiestaat volgt een handvol lieden ook vandaag iedere stap. De volgers, vermoedelijk agenten in burger, luisteren ieder gesprek af. Overlijdens van voormalig partijbonzen liggen extra gevoelig in China. De dood van toenmalig partijbaas Hu Yaobang leidde in 1989 de Tiananmenprotesten in. Die werden met geweld uiteen geslagen en liepen uit op een bloedbad.

"Ik betwijfel of de herinnering aan Li, of zijn afwijkende mening van Xi, echt iets zal zijn wat tot landelijke protesten leidt, zoals na de dood van Hu Yaobang", zegt Blanchette. De protesten rond het einde van zero covid kwamen misschien nog het dichtst in de buurt, zegt hij. "Maar dat is de uitzondering op de regel. Dat lesje heeft de partij wel geleerd."

Niets bekend

Ooit was Li een van de kanshebbers voor het partijvoorzitterschap, maar in de afgelopen jaren zette president en 'partijbaas voor het leven' Xi Jinping de premier goeddeels buitenspel. Eerder dit jaar ging Li met pensioen.

Afgelopen donderdag overleed hij in Shanghai aan een hartstilstand, meldden staatsmedia. Verdere mededelingen zijn niet gedaan. Li was volgens de South China Morning Post onwel geworden na een zwempartij bij het Dongjio State Guest Hotel, een luxueus landgoed in Hongkong. Hij zou vervolgens zijn afgevoerd naar het ziekenhuis.

De meeste werknemers daar zeggen niets te weten over Li's dood. "Ik werk hier nog niet zo lang", zegt een van hen. Een oase van rust is het, waar waterpartijen, paviljoens en villa's elkaar afwisselen. Ook bij het zwembad zegt niemand iets te weten van wat het gesprek van de dag zou moeten zijn. "Dat heb ik niet helder, ik werk hier nog maar net", zegt een medewerkster van de exclusieve sportclub.

Eén van haar collega's knikt wel instemmend, gevraagd of Li hier afgelopen week tijd heeft doorgebracht. Of hij onwel werd na zijn baantjes in het zwembad? "Ja." Verder blijven de lippen hier stijf op elkaar.

Buiten wordt meer gepraat. "Dit is de rit die premier Li ook heeft gemaakt", zegt Li, geen familie, onderweg van Dongjiao naar het Shuguang-ziekenhuis. "Hoe ik dat weet? Ik heb er donderdagavond foto's van gezien. Veel te jong. Op je 68e ruik je in China pas net aan de ouderdom."

Onwelgevallige boodschappen

Terug in Hefei lijken bloemenverkopers garen te spinnen bij de massale rouw in de stad. "We runnen een hotel hier, maar verkopen ook bloemen", zegt Sun. "We maken wel wat winst, maar niet heel veel. We willen onze premier vooral goed heenzenden."

Hoe lang zij haar bloemen nog kan verkopen, is onduidelijk. "Daar zijn geen mededelingen over gedaan. Minimaal een week." Binnen de Chinese tradities is dat de tijd die de geest van de overledene nodig heeft om 'huiswaarts' te keren.

Dat de rouwenden meer tijd gegund wordt, lijkt onwaarschijnlijk. Sommige universiteiten zouden hun studenten verteld hebben vooral geen herdenkingen te houden. Ook op andere plekken lijkt het veiligheidsapparaat in verhoogde staat van paraatheid.

In Hefei bewaken honderden agenten en vrijwilligers met blauwe hesjes de straten. Op een meter afstand van elkaar, soms anderhalf. Ze doen hier wat online ook gebeurt: berichten over partijbonzen censureren. Tussen de bloemen speuren ze kaartje voor kaartje naar onwelgevallige boodschappen.

Maar de wensen aan het adres van wijlen Li zijn weinig beladen. "Opa Li, we houden van u!" staat in een kinderhandschrift op een van de kaartjes. "Ik zal elke dag hard studeren, elke dag vooruitgaan!"

Ook de andere kaartjes aan het adres van de man die pas een half jaar met pensioen was lijken onschuldig. "Premier, goede reis!" en: "Het verdriet is diep, de herinnering blijft altijd bij ons."