Politiek ziet weer brood in gemeenschapszin: 'Maar ze moeten niet in de weg lopen'
Het geloof in gemeenschapszin staat weer op de politieke agenda, onder meer bij Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt en de BoerBurgerBeweging (BBB). De (relatief) nieuwe partijen geloven in de veerkracht en betrokkenheid van lokale gemeenschappen, staat in hun verkiezingsprogramma's. "Van de burgers verwachten wij dat zij niet alleen naar de overheid en naar elkaar wijzen, maar zelf de handen uit de mouwen steken", zegt NSC.
Een voorbeeld daarvan is te vinden in Vriescheloo in Groningen, waar dorpshuis 't Ganzenust met sluiting werd bedreigd. "Omdat het nog maar de enige voorziening is in ons dorp, hebben we als dorpsraad gezegd: dit mogen we niet laten gebeuren", zegt voorzitter Margriet Gobets.
In het dorp werden flyers verspreid met de oproep om vrijwilliger te worden. Ook online werd er geworven. Gobets: "Al snel hadden we van 25 mensen een reactie. Fantastisch natuurlijk. Maar na een paar maanden blijkt: vrijwilligers vinden is één, ze behouden is twee. Er zijn inmiddels ook weer wat mensen afgehaakt."
Afhankelijk van de gemeente
Elke vrijdagmiddag en -avond is het dorpshuis open voor een frietje en een drankje en ook doordeweeks zijn er steeds meer activiteiten, vertelt Gobets. Ook de plaatselijke schuttersvereniging en het shantykoor maken gebruik van 't Ganzenust.
Voor de toekomst van het dorpshuis zijn de vrijwilligers afhankelijk van de gemeente Westerwolde, eigenaar van het pand. "Die is aan het kijken wat ze willen met het gemeentelijk vastgoed", zegt Gobets. "We zitten in een oude boerderij en het energielabel is Z."
'Gemeenschapszin is er altijd geweest'
De gemeente wil het dorpshuis open houden, zegt de voorzitter van de dorpsraad. "Als het niet in dit pand kan, dan maar ergens anders. We zijn een dorp met bijna duizend inwoners, die moeten elkaar toch ergens kunnen ontmoeten?"
Filosoof Gabriël van den Brink noemt het burgerinitiatief in Vriescheloo een van de vele voorbeelden van gemeenschapszin in Nederland. Hij wijst op de miljoenen vrijwilligers in Nederland, die onder meer actief zijn in buurthuizen, als mantelzorger of bij sportverenigingen. "We moeten echt af van het idee dat Nederland uit egoïsten bestaat. Gemeenschapszin is er altijd geweest, alleen heeft de politiek daar niet altijd oog voor gehad."
Tegelijkertijd kampen veel (sport)verenigingen en stichtingen met een tekort aan vrijwilligers. Dat komt volgens Van den Brink niet per se door een gebrek aan betrokkenheid. "Als je mensen op de man af vraagt om te helpen, zijn ze daar vaak toe bereid. Dat moet je dan alleen wel organiseren."
Van den Brink ziet al jaren een toenemende behoefte aan gemeenschapszin in de samenleving, als tegenreactie op decennia van neoliberalisme. De filosoof is "positief verrast" dat het thema nu nadrukkelijk op de politieke agenda staat, onder meer dus bij NSC en BBB, partijen die allebei voortkomen uit het CDA. Bij de gevestigde christelijke partijen, zoals het CDA en de ChristenUnie, speelt het gemeenschapsdenken van oudsher al een belangrijke rol.
Regionale identiteit
BBB en NSC benadrukken in hun programma's het belang van een 'regionale identiteit'. BBB noemt bijvoorbeeld de Achterhoek en de Zaanstreek en plaatselijke tradities als paasvuren, dorpskermissen en carnaval.
Van den Brink vindt het positief dat politieke partijen weer spreken van gemeenschapszin, maar waarschuwt wel dat bestuurders niet te veel in de weg moet lopen. "Zeg niet vanuit Den Haag: zó gaan we het doen." Dat ging bijvoorbeeld mis in de discussie over de stikstofuitstoot, zegt Van den Brink. "Terugdringen kun je alleen samen met de boeren doen."
Niet terug in de tijd
Geef mensen vertrouwen en er kunnen volgens de filosoof mooie dingen ontstaan. Wantrouwen ten opzichte van burgers kan volgens hem tot het tegenovergestelde leiden. "In de toeslagenaffaire zijn door wantrouwen grondrechten van burgers geschonden."
Ook waarschuwt Van den Brink voor te hoge verwachtingen. "We moeten romantische ideeën over het verleden laten varen. We kunnen niet terug naar de dorpsgemeenschappen van vroeger. Maar ik zie verspreid over het land zoveel mooie initiatieven, dat stemt hoopvol."
Zo zijn er burgers die met sluiting bedreigde supermarkten willen redden, beginnen mensen gezamenlijk een moestuin en zijn er initiatieven om mensen met een smalle beurs te helpen. Van den Brink. "Ik heb een positief mensbeeld, maar ik ben ook realist. Je gaat niet zomaar even van een erg geïndividualiseerd land naar een samenleving waarin mensen weer alles samen doen. Dat heeft tijd en ruimte nodig."