Problemen door hitte en bosbranden: Portugese jongeren klagen 32 Europese landen aan

Ze zijn tussen de 11 en 24 jaar oud. De zes jonge Portugezen die vandaag een hoofdrol spelen in het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Ze hebben een zaak aangespannen tegen 32 Europese landen, waaronder Nederland. Ze willen dat de rechters van het hof beslissen over de vraag: is het een schending van onze mensenrechten als landen hun klimaatafspraken niet nakomen?

Volgens de jongeren komen de landen hun verplichtingen uit het Europees mensenrechtenverdrag niet na. Ze zouden door te weinig klimaatactie onder meer artikel 2 (recht op leven) en artikel 8 (recht op een thuis) overtreden. Bijzonder is dat de jongeren zich ook beroepen op artikel 3 - het verbod op foltering en inhumane behandeling. Een artikel dat nog niet eerder is toegepast in een klimaatzaak.

Als de rechter de jongeren gelijk geeft, kan dat vergaande gevolgen hebben. Vandaag begint de hoorzitting, de uitspraak is later. De uitspraken van het Europees hof (EHRM) zijn juridisch bindend en zullen ook in andere klimaatzaken voor rechters als leidraad gelden. Ook kunnen landen die niks met de uitspraak doen fikse boetes verwachten.

De zes besloten jaren geleden al dat ze naar de rechter wilden. Tijdens een extreem hete juni in 2017 woedden er in Portugal enorme bosbranden, waarbij meer dan 100 doden vielen. "Het voelde als een nu-of-nooit-moment om onze stem te laten horen", vertelt Sofia Oliveira aan persbureau AP. Zij en haar broer André startten samen met vier anderen de zaak bij het EHRM.

Problemen door hitte

Volgens de jongeren wordt hun toekomst bedreigd door steeds meer extreme hitte en vernietigende bosbranden - die overigens niet altijd aan klimaatverandering te linken zijn, al neemt de kans erop wel toe in een droger en heter klimaat. Ze merken de gevolgen nu al, zeggen ze. Tijdens hittegolven hebben ze problemen met slapen, concentratie en kunnen ze soms niet buitenspelen of sporten. Scholen moeten soms dicht als de lucht wordt vervuild door bosbranden.

Om de verdere opwarming van de aarde tegen te gaan, moeten de regeringen snel meer doen om aan te voldoen aan hun afspraken in het Parijse Klimaatakkoord. Dat willen de jongeren nu via de rechter afdwingen. "We hebben geen tijd om te wachten tot we volwassen zijn", zegt André Oliveira.

Het Jeugdjournaal sprak André Oliveira over de klimaatzaak:

Er liggen op dit moment, naast de zaak van de Portugese jongeren, nog twee andere klimaatzaken bij de 'Grote Kamer' van het Hof. Eén is aangespannen door vier Zwitserse oudere vrouwen, de Klimaseniorinnen, die het leven van oudere mensen in gevaar zien door toegenomen hittegolven. De ander komt van een Franse oud-burgemeester van een gemeente aan de Franse kust. Hij is bang dat die door zeespiegelstijging langzaam in zee verdwijnt.

Steeds vaker vinden klimaatactivisten hun weg naar de rechter. Wereldwijd zijn er inmiddels al meer dan 2000 klimaatrechtszaken aangespannen. En dat worden er alleen maar meer, zeggen klimaatjuristen. "Rechtszaken tegen bedrijven, lokale overheden, tegenwoordig ook steeds vaker tegen personen, bijvoorbeeld ceo's van grote bedrijven", somt hoogleraar Christina Eckes van het Amsterdam Centre for European Law and Governance op. Zij volgt alle Europese klimaatzaken op de voet.

Ook Laura Burgers, klimaatjurist bij de UvA, voorspelt dat klimaatbeleid steeds vaker door de rechter getoetst zal worden. "Niet alleen klimaatactivisten weten de weg naar de rechtbank te vinden, dat zullen ook bedrijven en regeringen doen. Als zij bijvoorbeeld vinden dat klimaatbeleid te streng is of dat andere landen meer moeten doen."

De baanbrekende rechtszaak van klimaatclub Urgenda tegen de Nederlandse staat geldt voor veel klimaatactivisten als voorbeeld. Ook daarin speelden mensenrechten een cruciale rol. "Het was de eerste keer dat rechters artikelen 2 en 8 uit het mensenrechtenverdrag toepasten in een klimaatzaak", vertelt Burgers.

Moeilijk aan te tonen

Toch zijn overwinningen van klimaatactivisten en -organisaties in de rechtbank zeker niet vanzelfsprekend. "Het grootste deel van de klimaatrechtszaken wordt nog altijd verloren, hoewel klimaatactivisten steeds vaker gelijk krijgen", zegt Burgers. In het geval van de Portugese jongeren is het ook zeker nog geen gelopen race. Er bestaat een kans dat de zaak alsnog afketst op procedurele zaken. Het Hof is namelijk bedoeld als 'laatste redmiddel' en neemt zaken eigenlijk alleen in behandeling als alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput. Volgens de jongeren is dat in deze zaak niet mogelijk, omdat de kwestie te urgent is en het eeuwig zou duren om de zaak in 32 landen voor de rechter te brengen.

Ook moeten de jongeren kunnen aantonen dat ze 'slachtoffer in de zin van het mensenrechtenverdrag zijn' en dat de CO2-emissies op het grondgebied van de landen echt de oorzaak zijn van de door hen geleden 'schade'. Vooral op dat laatste punt zullen de landen veel weerstand geven, zegt Eckes. Zowel Burgers als Eckes denkt overigens dat de rechters het inhoudelijk wel met de jongeren eens zullen zijn. Eckes: "Praktisch alle klimaatwetenschappers zijn het erover eens dat regeringen niet genoeg doen, dan zou het mij verbazen als een rechter op eigen houtje gaat bepalen dat dat wel zo is."

De uitspraak wordt ongeveer over een half jaar verwacht.