Hoe de Taliban proberen om Afghanistan uit het isolement te halen

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Twee jaar na de machtsovername door de Taliban staat Afghanistan er slecht voor. De bevolking lijdt onder schrijnende armoede en het regime heeft weinig vrienden in het buitenland.

Kabul probeert beide problemen te lijf te gaan - zowel de zwakke economie als het internationale isolement. En dat lukt enigszins. Ze ondertekenen veel contracten met buitenlandse handelspartners, met name uit China en Pakistan. Ook het eerste, voorzichtige contact met de Amerikanen is er.

Het komt Afghanistan daarbij van pas dat het land strategisch gelegen is en rijk is aan natuurlijke hulpbronnen. Dat zorgt voor veel belangstelling uit het buitenland.

Lithiummijnen

China is dit voorjaar met de Taliban overeengekomen om de Nieuwe Zijderoute, officieel het Belt and Road Initiative, via Afghanistan te laten lopen. Dat betekent een miljardeninvestering in de infrastructuur en transportverbindingen.

Peking kijkt ook met veel belangstelling naar de grote Afghaanse voorraden lithium, een metaal dat cruciaal is voor een wereldwijde groene transitie omdat het wordt gebruikt in accu's en batterijen.

Voorlopig verdient Afghanistan veel aan niet-duurzame grondstoffen. De export van steenkolen naar Pakistan is onder het Talibanbewind verdubbeld, met als gevolg honderden miljoenen euro's extra voor de staatskas in Kabul.

Dienstensector ingestort

Die inkomsten zijn hard nodig. Het bruto nationaal product is sinds 2021 met 20 procent gedaald, buitenlandse hulp met twee derde.

De machtsovername in augustus 2021 leidde niet alleen tot het vertrek van westerse troepen en veel buitenlandse ngo's. Ook alle dienstverlening en beveiliging eromheen is weg. Daarmee is een economische levensader voor vele duizenden Afghaanse huishoudens ingestort.

Het laatste rapport van de Wereldbank, van april dit jaar, schetste een somber beeld. Officieel leeft de helft van de bevolking onder de armoedegrens. Twee van de drie huishoudens kunnen de boodschappen niet betalen. 's Winters is er vaak geen elektriciteit of verwarming.

Er zijn ook tekenen van stabilisatie. De inflatie, die het eerste jaar na de terugkeer van de Taliban torenhoog was, is inmiddels onder controle. De export groeit. Toch is het nog lang niet genoeg om de welvaart op te krikken.

Vrouwenrechten en veiligheid

Een van de grootste hobbels op de weg naar normale relaties met het buitenland - en daarmee een sterkere economie - is de aard van het regime zelf.

De Taliban beloofden twee jaar geleden om afstand te nemen van hun handelsmerk: de onderdrukking van vrouwen en de inperking van allerlei vrijheden. Ze zouden een nieuw, vriendelijk gezicht tonen.

Maar al snel na de omwenteling verboden ze middelbaar en hoger onderwijs voor meisjes en vrouwen. En eind 2022 ging het regime nog verder: vrouwelijke hulpverleners waren niet meer welkom. Veel hulporganisaties die na de machtsovername waren gebleven haakten toen af.

Hun fundamentalistische houding bemoeilijkt een normalisatie van betrekkingen met de buitenwereld. China, Rusland en een groot aantal westerse landen en bondgenoten hebben de Taliban opgeroepen om de vrouwenrechten te respecteren.

De mensenrechtensituatie is niet de enige zorg van potentiële handelspartners in het buitenland. De veiligheid is ook een probleem. Wel zouden de Taliban tegemoet zijn gekomen aan een Chinese eis om militante Oeigoeren in het noordoosten van het land in het gareel te houden.

Maar Rusland vindt dat Kabul te weinig doet tegen radicale groeperingen in het noorden die een bedreiging zouden vormen voor Centraal-Azië - een beschuldiging die de Taliban bestrijden.

Contact met Amerika

In Qatar vond eind juli een opmerkelijke ontmoeting plaats. Voor het eerst sinds hun machtsovername in 2021 zaten Talibanleiders met een Amerikaanse delegatie om de tafel. Volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken bespraken ze onder meer de problemen in de Afghaanse economie en banksector.

De Taliban gingen daar iets specifieker op in. Volgens hen discussieerden ze over de mogelijkheid om bevroren Afghaanse tegoeden vrij te geven. Twee jaar geleden bevroor de VS zeven miljard dollar aan Afghaans geld dat in de Amerikaanse centrale bank zat.

Afgaande op de beide verklaringen lijkt de toon van de besprekingen overwegend positief te zijn geweest. Washington bekritiseerde weliswaar de mensenrechtensituatie in Afghanistan, maar zei ook "kennis te hebben genomen" van berichten over een afname van de Afghaanse papaverteelt, hoofdbestanddeel van veel illegale harddrugs.

Daarnaast erkenden de Amerikanen dat de Taliban hun eerdere toezegging waren nagekomen "om niet toe te staan dat Afghaans grondgebied wordt gebruikt door groeperingen die een bedreiging vormen voor Amerika en zijn bondgenoten".

Abdul Wali probeerde met vrouw en kinderen meerdere keren via de luchthaven van Kabul te vluchten uit Afghanistan. Maar dat lukte steeds niet, tot een Nederlandse veteraan en een oud-Kamerlid zich om zijn lot bekommerden: