Buurtprojecten moeten Japanse senioren redden van de eenzaamheid
"Mijn vrouw overleed toen ze 66 was aan kanker, een paar jaar nadat we allebei met pensioen waren gegaan," vertelt Suguru Ozawa. Hij woont nu alleen, en behoort tot een groeiende groep Japanse ouderen die met eenzaamheid worstelt. "Ik was zo alleen. Mijn vrienden overleden ook een voor een, uiteindelijk is er niemand meer over."
Een op de drie Japanse ouderen zegt geen vrienden te hebben. De overheid luidt de noodklok en heeft beloofd miljoenen euro's te investeren in buurtprojecten om ouderen weer actief te krijgen. Ozawa doet ook mee bij een lokale vrijwilligersorganisatie.
"Ik was de eenzaamheid zat en ben eropuit getrokken. Nu zit mijn agenda elke dag vol," vertelt hij met trots terwijl hij zijn volgekladde kalender laat zien. "Mijn onderbuurman wilde er niks van weten, nu zit hij vast in een rolstoel en kan hij niet eens de deur meer uit."
Eenzame dood
Om de hoek bij Ozawa, in een stille winkelstraat, is Mieko Terada een non-profit begonnen waar ouderen terechtkunnen voor een simpele lunch en tal van andere buurtactiviteiten. Vandaag staat karaoke op de agenda. De ene na de andere deelnemer grijpt naar de microfoon, en al lachend zingen ze samen mee met de tekst die heen en weer springt over een klein televisieschermpje.
"Als je vrienden hebt komt over het algemeen alles wel goed", zegt Terada. Maar ze is realistisch: "Het is alleen moeilijk om die stap te zetten. De deur uit gaan en nieuwe mensen leren kennen. Vooral mannen hebben er moeite mee, en daarom zie je dat steeds meer van hen eenzaam overlijden om vervolgens pas na maanden gevonden te worden."
Kodokushi wordt het fenomeen in Japan genoemd. Letterlijke vertaald betekent het een 'eenzame dood'. Jaarlijks worden er duizenden mensen zo aangetroffen, en de aantallen stijgen. Meer dan 8 op de 10 zijn mannen, al is het percentage vrouwen geleidelijk aan het toenemen.
"Een van onze vrijwilligers is ook eenzaam gestorven," vertelt Terada. Ze werd pas drie maanden na haar overlijden gevonden. "Ze stopte met reageren op onze berichten. We probeerden op allerlei manieren in contact met haar komen. Maar met beperkte middelen kan je weinig doen." De overledene had geen familieleden die voor haar zorgden.
Veranderende families
In de laatste eeuw is de samenstelling van Japanse huishoudens sterk veranderd. Het traditionele gezin bestaat uit grootouders, ouders en kinderen die samenwonen, maar dit soort families zijn inmiddels veruit in de minderheid.
Het Nationale Instituut voor Bevolkingsonderzoek en Sociale Veiligheid voorspelde in 2018 dat het aantal eenpersoonshuishoudens zou stijgen naar 39 procent in 2040. Uit recent onderzoek blijkt dat deze mijlpaal al in 2024 wordt bereikt. "Mijn dochter woont in de buurt en belt nog regelmatig. Maar ze moet ook voor haar eigen familie zorgen. Mijn zoon komt alleen als het nodig is," vertelt Ozawa.
"Het probleem gaat alleen maar erger worden," zegt Terada. "In deze buurt is iets meer dan de helft van de bewoners ouder dan 65, en de gemiddelde leeftijd blijft stijgen." Jongeren trekken steeds meer naar de grote steden op zoek naar een baan of onderwijs. Ze laten hun ouders daarbij achter op het platteland, in dorpen of verre buitenwijken. "Ze hebben het druk met werk en kunnen niet voor hun ouders zorgen. Dat terwijl de levensverwachting blijft stijgen."
Daarom worden de lokale initiatieven volgens Terada steeds belangrijker. "Uiteindelijk moet je gezelschap in de buurt vinden." Iets verderop zit een groepje ouderen foto's uit te wisselen van kleinkinderen.
Uit onderzoek naar sociale netwerken onder ouderen en mensen met een beperking blijkt dat lokale gemeenschappen een belangrijke rol spelen bij het voorkomen van eenzaamheid. Het lijkt een vanzelfsprekende conclusie, maar tot nu is het Japanse overheidsbeleid vooral gericht op nationale initiatieven.
Door meer budget vrij te maken voor gemeentes, die vervolgens de opdracht krijgen om lokale buurtprojecten te ondersteunen, hoopt de overheid de groeiende eenzaamheid bij de basis aan te pakken.
"Ik ben blij dat ze meer aandacht besteden aan initiatieven als die van ons," zegt Terada. Inmiddels heeft Ozawa de microfoon gegrepen en zingt hij uit volle borst mee. Terada kijkt lachend toe: "Ik blijf zo lang als ik kan werken om zoveel mogelijk buurtbewoners de deur uit te krijgen."
