UWV wist al jaren dat het de wet overtrad; waarschuwingen toezichthouder genegeerd
Het UWV wist al sinds 2020 dat het de privacy van uitkeringsgerechtigden schond door zonder toestemming cookies te plaatsen. Die cookies werden ook gebruikt om illegaal fraudeurs op te sporen. Waarschuwingen van een interne toezichthouder werden in de wind geslagen, blijkt uit onderzoek van de NOS. Pas begin dit jaar werd het probleem opgelost.
Eerder meldden de NOS en Nieuwsuur al dat het UWV illegaal data van uitkeringsgerechtigden verzamelde. Nu blijkt dat de eerste alarmsignalen er al in 2020 waren. Vakbond FNV overweegt een kort geding om het UWV te laten stoppen met alle fraude-algoritmes.
De uitkeringsinstantie ontkent dat het de waarschuwingen heeft genegeerd. De organisatie zegt wel: "Met de kennis van nu hadden wij hier meer aandacht en prioriteit voor moeten hebben." Ook duurde het volgens het UWV lang omdat het technisch "zeer complex" was en omwille van zorgvuldigheid.
'Grootschalig, heimelijk en onrechtmatig'
Het UWV stelde sitebezoekers wel op de hoogte van het plaatsen van cookies, maar bood niet de kans om ze te weigeren. In dit geval had dat wel gemoeten, aldus de functionaris gegevensbescherming, de interne toezichthouder.
Sommige cookies werden ook gebruikt om te onderzoeken welke uitkeringsontvangers illegaal in het buitenland verbleven. Die data mogen voor dat doel niet gebruikt worden, met of zonder toestemming, oordeelde het advocatenkantoor van de overheid later.
De functionaris gegevensbescherming waarschuwde al sinds 2020 voor de problemen met de cookiewet. Maar het duurde tot mei 2022 voordat er "voor het eerste concrete afspraken worden gemaakt om dit op te lossen", is te lezen in een intern stuk.
Het leidde tot grote irritatie bij de toezichthouder: "De functionaris gegevensbescherming benadrukt de ernst van dit punt en dat het zo lang heeft geduurd voordat hier een besluit over genomen is".
Het gebruik van grootschalig, heimelijk en onrechtmatig verkregen locatiegegevens moet per direct gestaakt worden.
Uit de stukken blijkt dat de interne toezichthouder forse kritiek had op het systeem. Het "grootschalig, heimelijk en onrechtmatig" verzamelen van locatiegegevens "moet per direct gestaakt moet worden", zo staat er.
Het UWV neemt tegenover de NOS expliciet afstand van het woord 'heimelijk'. Maar de invoering van de cookie-pop-up werd eind 2022 wel uitgesteld "omdat duidelijk is geworden dat voor cliënten zichtbaar wordt dat UWV verzamelde gegevens ook voor handhaving gebruikt", is te lezen in een vergaderverslag. Die pop-up moest bezoekers van het UWV duidelijk uitleggen wat er met hun data gebeurde, maar dat bleek juist een nadeel.
Sinds februari dit jaar wordt er toestemming gevraagd voor het plaatsen van cookies en is het gebruik van de risicomodel stilgelegd.
Ministerie niet op de hoogte
Dat het UWV zo lang bewust de wet overtrad, werd niet met de Tweede Kamer gecommuniceerd. Aan de Tweede Kamer werd alleen gemeld dat de regels al "geruime tijd" werden geschonden, maar het jaartal 2020 bleef onbenoemd.
Aan de Tweede Kamer meldde het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bovendien dat de landsadvocaat werd ingeschakeld toen duidelijk werd dat het UWV niet aan de cookiewet voldeed. In de praktijk zat daar echter minimaal anderhalf jaar tussen.
Het ministerie zegt tegen de NOS dat het zelf ook niet op de hoogte was van de problemen bij het UWV. "Dit specifieke punt is tot januari 2023 niet naar boven gekomen", zegt een woordvoerder. Op de vraag of dit wel had gemoeten, antwoordt het ministerie niet. Wel zegt het dat het de samenwerking met het UWV op dit punt gaat evalueren.
Direct stoppen
De Landelijke Cliëntenraad, een belangenorganisatie van onder anderen uitkeringsontvangers, reageert boos. "Dit kan natuurlijk niet: op grote schaal burgers volgen, zonder dat er een concrete verdenking is", zegt voorzitter Fatma Koser Kaya.
Tegelijkertijd begrijpt zij waar het misgaat. "Een organisatie als het UWV moet continu nieuwe wetgeving en wijzigingen doorvoeren, dan blijft onderhoud aan bestaande programma's lange tijd op de plank liggen." Ook de politiek moet daarom in de spiegel kijken, meent Koser Kaya. "De Tweede Kamer stapelt regels en wetten op elkaar en vraagt veel van uitvoeringsorganisaties."
Vakbond FNV, die ook opkomt voor uitkeringsgerechtigden, heeft geen begrip voor de gang van zaken. "Het UWV heeft genoeg signalen gekregen om tot inkeer te komen, maar heeft dat gewoon niet gedaan", zegt vicevoorzitter Kitty Jong. "Alle dataverzameling voor opsporingsdoeleinden moet wat het FNV betreft direct stoppen." Of de bond daartoe een kort geding aanspant, is nog niet besloten.
