Wachten op Omtzigt: stemmenkanon kan grote rol spelen in verkiezingen

• Kees Groot

  Politiek redacteur

In Den Haag wordt met grote belangstelling uitgekeken naar het besluit van Pieter Omtzigt over zijn politieke toekomst. Het onafhankelijke Kamerlid heeft aangekondigd dat hij mogelijk deze week duidelijkheid wil geven, misschien dit weekend, maar in ieder geval voor hij volgende week op vakantie gaat. In veel peilingen wordt hem een glansrijke verkiezingsuitslag toegedicht als hij met een eigen partij meedoet in november.

Omtzigt (49) heeft grofweg drie keuzemogelijkheden: hij stopt, hij sluit zich aan bij een partij of hij begint zijn eigen partij. Die laatste optie lijkt op dit moment het meest voor de hand te liggen, maar daar zitten wel een paar haken en ogen aan. In één keer heel groot worden, is een risico. Dat loopt meestal niet goed af, leert de geschiedenis.

In 2021 kreeg Omtzigt een burn-out na alle ophef rond zijn persoon en de 'functie elders-kwestie'. Zijn terugkeer in de Kamer na zestien weken viel hem zwaar, zei hij in juni. Hij klaagt voortdurend over het gebrek aan ondersteuning en de beperkte spreektijd die hij heeft als 'afsplitser', maar volgens mensen om hem heen zit hij de laatste tijd beter in zijn vel.

Begin deze maand noemde hij de val van het kabinet "een mooie kans op een frisse start voor Nederland". Dat lijkt niet te wijzen op een terugtreden uit de politiek. Hij kan een factor van betekenis worden; twee jaar geleden haalde hij ruim 342.000 voorkeursstemmen, goed voor zo'n vijf zetels. Nu zou hij volgens peilingen op nog veel meer stemmen kunnen rekenen.

Openlijk flirten

Verschillende bestaande partijen zouden de ex-CDA'er graag op hun kieslijst hebben. Ze roemen zijn werklust en dossierkennis en hoe hij het als zijn taak ziet om de regering te controleren. Maar met een eigen partij zien ze hem vooral als electorale concurrent: hij kan een hoop zetels wegsnoepen. BBB en JA21 flirten openlijk met hem, en ook bij het CDA zijn er veel mensen die zijn terugkeer zouden verwelkomen.

De overeenkomsten met de BBB van Caroline van der Plas zijn op het eerste gezicht groot. Beiden zijn populair onder kiezers die hun vertrouwen in de politiek zijn kwijtgeraakt. Maar in tegenstelling tot Van der Plas en haar agrarische achterban is Omtzigt zeer kritisch over de grootschalige veehouderij en het dierenwelzijn daar. Zijn woordvoerder sloot onlangs uit dat hij zich aansluit bij een andere partij.

Als Omtzigt doorgaat, dan doet hij dat met zijn eigen verhaal. Dat staat grotendeels in het boek dat hij schreef: Een nieuw sociaal contract. Het kan als basis dienen voor het verkiezingsprogramma van zijn partij, maar de tijd dringt.

Kandidaten zoeken

Omtzigt moet uiterlijk op 28 augustus een naam voor die partij registreren. Verder moet hij, net als alle andere nieuwe partijen, per kieskring 30 steunbetuigingen binnenhalen en een waarborgsom van ruim 11.000 euro storten. Gezien zijn populariteit moeten die steunverklaringen geen probleem zijn en ook de waarborgsom niet. Er bestaat een steunfonds Groep Omtzigt, waar de laatste tijd veel giften binnenkomen.

De grootste uitdaging wordt het opstellen van een betrouwbare kandidatenlijst, met zo min mogelijk opportunisten. Ook andere partijen zijn naarstig op zoek naar nieuwe, frisse talenten. De spoeling wordt daardoor wel erg dun. De kandidatenlijst moet op 9 oktober zijn ingeleverd bij de Kiesraad.

Omtzigt zal kritisch zijn op mensen die zich bij hem melden. Maar als de lijst erg kort wordt, bestaat het gevaar dat hij meer zetels haalt dan er kandidaten zijn. Volgens de Kieswet gaan die zetels dan naar andere partijen.

Niet overal meedoen?

Het zou nog een optie kunnen zijn om met een beperkte lijst mee te doen, niet in alle twintig kieskringen. Dan kan er dus niet overal in Nederland op de partij van Omtzigt worden gestemd. Dat verkleint het risico dat de partij al bij de eerste verkiezingen aan zijn eigen succes ten onder gaat.

Er zit dan nog wel een kleine adder onder het gras: het is in Nederland mogelijk om niet in je eigen gemeente, maar ergens anders te stemmen. Het zou ertoe kunnen leiden dat Omtzigt-fans massaal een kiezerspas aanvragen en op 22 november naar een regio reizen waar hun favoriet wel op het biljet staat.