Noors dorpje zit op grootste Europese voorraad zeldzame aardmetalen
In het dorpje Ulefoss, in het zuiden van Noorwegen, ligt een van de grootste voorraden zeldzame aardmetalen van Europa. De bedoeling is dat het nieuwe goud voor Europees gebruik is, maar bij de gemeente maken ze zich nu al zorgen over Chinese inmenging.
De Noorse geoloog Sven Dahlgren verslikte zich even toen het Zweedse mijnbouwbedrijf LKAB begin dit jaar aankondigde dat er een voorraad zeldzame aardmetalen was gevonden die zo groot was dat het Europa in één klap onafhankelijk zou kunnen maken van China. "De hoeveelheid hier in Noorwegen is 30 tot 50 maal groter", zegt hij.
Dahlgren houdt zich al zijn hele leven bezig met zeldzame aardmetalen. Jarenlang was er weinig belangstelling voor deze grondstoffen. Daar kwam verandering in door de energietransitie en de groeiende afhankelijkheid van China, dat vrijwel de hele keten van zeldzame aardmetalen in handen heeft: van ontginning, de scheiding en verwerking tot de eindproducten.
Overal zitten ze in
Door de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis is Europa wakker geschud. De magneten die worden gemaakt van de zeldzame aardmetalen worden gebruikt in elektrische auto's, windmolens, maar ook in de defensie-industrie, in straaljagers, wapens en raketten. Bovendien zitten ze in zowat alle elektronica, zoals mobieltjes en laptops. "Alle aandacht is nu gericht op deze zeldzame aardmetalen", zegt Dahlgren.
De Noorse geoloog toont een grasveld bij een boerderij waar rotsen met hoge concentraties zeldzame aardmetalen te zien zijn. "Die roestige kleur is erg lelijk om te zien", zegt hij, terwijl hij een stuk modelrots tevoorschijn haalt. Aan de buitenkant is het roodbruin, roestig gesteente, aan de binnenkant zitten de mineralen, roodbruin en geel.
Het gaat in Ulefoss om de mineralen praseodymium en neodymium, nummer 59 en 60 in het periodiek systeem. Dahlgren: "Om ontginning mogelijk te maken, heb je een grote hoeveelheid en hoge concentraties nodig. En dat hebben we hier."
In het gebied rondom Ulefoss werd eeuwenlang ijzererts gewonnen. Toen de voorraden op waren, werd de mijn gesloten, maar Dahlgren had altijd het idee dat er in die oude ijzerertsmijn meer te vinden was. Met collega's ging hij op expeditie, waarbij de geologen zich met touwen zo'n 70 meter diep lieten afzakken. "Het is nu strikt verboden", benadrukt hij meerdere malen, maar het vermoeden van Dahlgren werd bevestigd: aan het einde van de ijzerertstunnel vond hij gesteente met hoge concentraties zeldzame aardmetalen. Dahlgren: "Het einde van ijzererts betekende voor ons een nieuw begin."
Een ruime meerderheid van de dorpsbewoners ziet dat de mijn kansen biedt. "Er is veel leegloop en dit betekent toekomst voor dit gebied", zegt inwoner Jan Rune Folkstad. Ook Mette Sanden ziet uit naar de toekomstige mijn: "Natuurlijk op voorwaarde dat het milieu zo min mogelijk wordt aangetast. Groei en banen zijn cruciaal voor onze gemeente."
Maar bij de gemeente zijn ze nu al bezorgd over Chinese inmenging. "Het gaat hier om particuliere mijnbedrijven", zegt planologe Kirsti Arvesen Nesheim. "Die kunnen worden opgekocht door de Chinezen. Niets in de Noorse wetgeving houdt dat tegen. Dan eindigen we met een diep gat, waarbij de grondstoffen direct het land uitvloeien." Nesheim wil dat de Noorse regering de wetgeving zo snel mogelijk aanpast om een dergelijk scenario te voorkomen.
Investeerders nodig
Bij het Noorse mijnbedrijf Rare Earths Norway, een van de twee mijnbedrijven die proefboringen uitvoert, erkennen ze dat investeerders hard nodig zijn. Maar Chinese investeerders zijn niet gewenst, zegt woordvoerder Alf Reistad. Het is essentieel dat Europa de urgentie inziet en zelf gaat investeren, vindt hij.
Het Noorse mijnbedrijf werkt met een universiteit in Oostenrijk aan een mijn met de nieuwste technologie, vertelt Reistad. "Een ondergrondse tunnel, waarbij de ontginning geautomatiseerd wordt en elektrische wagons naar een plek zo'n 5 kilometer verderop worden getransporteerd." De massa's gesteente die worden weggehaald, worden vervolgens ook weer, zonder de zeldzame aardmetalen, teruggestort om inzinking van de grond te voorkomen."
Maar de Noren willen meer dan ontginnen. Het doel is om net als de Chinezen de hele keten in handen te krijgen. Reistad: "We willen een zo compact mogelijke keten creëren, met zo min mogelijk impact op het milieu. We zetten in op een mijn die in 2030 startklaar is."
