In Nederland kreeg atoombombouwer Robert Oppenheimer zijn bijnaam 'Oppie'

Vijf sterren bij NRC, De Telegraaf en AD: de nieuwste film van Christopher Nolan, Oppenheimer, maakt volgens recensenten de hoge verwachtingen waar. De Hollywoodproductie draait om wetenschapper Robert Oppenheimer die ook wel de vader van de atoombom wordt genoemd.

Behalve talent voor natuurkunde had Oppenheimer (1904-1967) ook een talenknobbel. De Amerikaan verbaasde collega-wetenschappers in Leiden toen hij daar in de jaren 20 een presentatie in het Nederlands gaf.

Oppie

De aanwezigen waren zo van hem onder de indruk dat ze hem liefkozend 'Opje' noemden, de bijnaam die Oppenheimer zijn leven lang zou gebruiken in de verengelste vorm 'Oppie'.

"Die presentatie beviel hem zo goed dat hij meteen een paar maanden in Leiden is gebleven", zegt fysicus Frans Kingma. Hij heeft samen met Machiel Kleemans het boek Splinters van de zon geschreven over Oppenheimer.

Daarin komen ook zijn banden met Nederland aan bod. Oppenheimer bezocht Nederland meerdere keren, sprak de taal en rekende een aantal vooraanstaande Nederlandse wetenschappers tot zijn vriendenkring.

Zo is hij hier te zien met hoogleraar Hendrik Kramers:

Volgens Kingma sprak Oppenheimer negen talen: Engels, Duits, Frans, Italiaans, Spaans, Latijn, Grieks, Nederlands en Sanskriet. "Het kon hem niet moeilijk genoeg zijn", zegt de auteur. De Volkskrant schrijft dat hoofdrolspeler Cillian Murphy in de film ook een gastcollege in het Nederlands begint, maar dat er eigenlijk niets van te verstaan is.

Uiteindelijk is de Amerikaanse natuurkundige ook niet in de geschiedenisboeken beland omdat hij 'goedemorgen' kon zeggen. Zijn belangrijkste wapenfeit is het aansturen van het Manhattanproject tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tijdens die geheime operatie in de Verenigde Staten werd de atoombom ontwikkeld.

Dankzij het werk van Oppenheimer en zijn team van wetenschappers werd de oorlog beëindigd. Maar de verwoesting van de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki luidde ook nieuw tijdperk in. Een waarin de mensheid met een druk op de knop de wereld kan vernietigen. Een dreiging die met de oorlog in Oekraïne nog steeds actueel is.

Oppenheimer worstelde met zijn nalatenschap aan de mensheid. Dat is goed te zien in het onderstaande tv-interview. "We wisten dat de wereld niet meer hetzelfde zou zijn", zei de fysicus over het moment dat het team voor het eerst de ontploffing van een kernbom zag.

Ook citeerde hij een stuk uit hindoescript Bhagavadgit: "'Nu ben ik de dood geworden, de vernietiger van werelden'. Waarschijnlijk dachten we dat allemaal op de een of andere manier."

"Hij is een man die te veel geschiedenis op zijn schouders droeg", zei minister Dijkgraaf van Onderwijs gisteravond in het NPO Radio 1-programma Met Het Oog Op Morgen. "Op de beelden aan het einde van zijn leven ziet Oppenheimer eruit alsof hij tachtig is, terwijl hij dan begin zestig is." Dat komt volgens Dijkgraaf mede doordat de wetenschapper politiek buitenspel was gezet na beschuldigingen van communistische sympathieën. "Hij was geknakt."

De minister is eveneens natuurkundige en voormalig directeur van het het Institute for Advanced Study in Princeton, een functie die Oppenheimer ook heeft bekleed.

Tien jaar lang werkte Dijkgraaf in hetzelfde kantoor als zijn beroemde voorganger en woonde hij met zijn gezin in de voormalige woning van Oppenheimer op de campus van de gerenommeerde universiteit aan de oostkust van de VS.

Regisseur Nolan is er twee keer op bezoek geweest als onderdeel van het filmproject.

'Ingewikkelde man'

"Ik voelde de geschiedenis daar tussen de planken van de vloer zitten", vertelde Dijkgraaf. Hij sprak ook met collega's die nog met 'Oppie' hadden gewerkt. "Hij was een enorm ingewikkelde man. Zeer briljant, maar hij had geen geduld voor anderen die niet zo snel waren."

'Ambivalent' noemt auteur Kingma de gekwelde wetenschapper. "Hij heeft meerdere gezichten. Als je met hem bevriend was, had je een vriendschap voor het leven. Maar als je het één keer had verbruid, dan had je veel ruzie met hem."

Acteur Murphy vond de rol van Oppenheimer een uitdaging. Hij viel "behoorlijk wat af" voor de film, maar hoeveel precies wilde de hoofdrolspeler niet kwijt. De wetenschapper "was heel erg mager, bijna vel over been, en leefde op martini's en sigaretten", zei Murphy in een interview met The New York Times. Ook aan de diepe blik van Oppenheimer en diens kenmerkende houding heeft de acteur naar eigen zeggen veel tijd besteed.

Dijkgraaf gaat vandaag met zijn gezin naar de bioscoop om het eindresultaat te bekijken. "Dan kunnen we zien hoe ons oude huis in de film wordt bespiegeld."