Zorgen over koppen en hersenschuddingen bij voetbalsters: 'Meer onderzoek nodig'

• Mereyn Geskus

Er moet meer aandacht komen voor het effect van koppen en hersenschuddingen op voetbalsters, zo bepleiten wetenschappers Jort Vijverberg en Marsh Königs. "Koppen is naar alle waarschijnlijkheid schadelijker voor vrouwen dan voor mannen", zegt Vijverberg.

Volgens Vijverberg, neuroloog van Amsterdam UMC die hersenen van oud-sporters bestudeert, kunnen bevindingen bij mannen niet zomaar gekopieerd worden op vrouwen. "En dat komt niet alleen doordat vrouwen minder sterke nekspieren hebben."

Vijverberg vertelt dat bijvoorbeeld het immuunsysteem en een andere hormoonhuishouding ook mee kunnen spelen. Daar sluit zijn collega en neurowetenschapper Königs, die ook verbonden is aan Amsterdam UMC zich bij aan.

Königs doet onderzoek naar niet-aangeboren hersenletsel bij kinderen en jongeren en werkt op het gebied van begeleiding na sport-gerelateerde hersenschuddingen samen met Ajax en de KNVB. "We weten dat de hersenen van vrouwen anders kunnen reageren op impact van buiten."

Verschil in aandacht

"Meer kunnen we nu nog niet zeggen. We weten dat we te weinig weten, zeker ook over vrouwen", vervolgt de wetenschapper. Hij wijst op het verschil in maatschappelijke aandacht voor mannen- en vrouwenvoetbal en zegt dat vrouwelijke spelers minder makkelijk te vinden zijn. "Grootschalig onderzoek bij mannen is hierdoor nog steeds vele malen haalbaarder. Hoe pijnlijk dit ook is."

De opmerkingen van de deskundigen komen na een Australisch onderzoek dat eerder deze maand werd gepubliceerd. Wetenschappers hebben voor het eerst CTE (Chronische Traumatische Encefalopathie), oftewel chronische hersenschade, vastgesteld bij een vrouwelijke topsporter. Dit gebeurde na autopsie.

Australianfootballspeelster Heather Anderson maakte in november op 28-jarige leeftijd een einde aan haar leven. Haar familie stond toe dat haar hersenen ter beschikking van de wetenschap werden gesteld.

CTE kan gepaard gaan met stemmingswisselingen, geheugenproblemen en apathisch handelen. De neurodegeneratieve aandoening werd eerder al vastgesteld bij meerdere mannelijke Americanfootballspelers en boksers.

'Er zijn zorgen'

Hoewel de bovenstaande sporten qua impact niet te vergelijken zijn met voetbal, waarschuwen de wetenschappers ook voor voetbal, een contactsport die in Nederland bij vrouwen steeds populairder wordt. Hoe lastig het volgens hen ook is om blijvend hersenletsel direct te verbinden aan voetbal.

Vijverberg deed samen met collega's postmortaal onderzoek naar de hersenen van de in 2021 overleden oud-voetballer Wout Holverda, die dementie had ontwikkeld. De wetenschapper heeft het "sterke vermoeden" dat de hersenschade van Holverda het gevolg is van veelvuldig koppen.

Op basis van deze gegevens en informatie die hij over het vrouwelijke brein heeft, durft hij voorzichtig te concluderen dat koppen voor vrouwen nog schadelijker is. Zijn conclusies zijn mede gebaseerd op meerdere onderzoeken uit andere landen.

Toch houdt Vijverberg een slag om de arm. "Zeker weet je het nooit." Dat vindt Königs, die wat voorzichtiger is met zijn conclusies, ook. "Er zijn wel degelijk zorgen. Toch is het momenteel heel erg moeilijk om hier harde uitspraken over te doen."

Königs legt aan de hand van Zweedse en Schotse studies uit wat de reden van die onzekerheid is. "Deze onderzoeken laten zien dat mannelijke profvoetballers een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van dementie. De oorzaak weten we alleen niet. We denken natuurlijk aan kopballen en onjuist behandelde hersenschuddingen."

"Maar voetballers worden gemiddeld ook ouder, en persoonskenmerken zoals erfelijkheid, leefstijl en leefomgeving kunnen een rol spelen", zet de wetenschapper uiteen.

Collega Vijverberg, die bij het Amsterdam UMC regelmatig met Königs praat over dit thema, brengt nog een onderscheid aan tussen effecten voor de korte en lange termijn. "Het kan zijn dat je een paar uur na een kopoefening of een botsing wat veranderingen ziet op een scan, maar dat er na een tijdje niets meer aan de hand is. We zien wel dat meerdere hersenschuddingen (TBI's: Traumatic Brain Injuries) CTE kunnen veroorzaken."

Meer onderzoek

Daarom pleit hij voor meer onderzoek bij mannen en vrouwen. Vijverberg en Königs willen samen met de KNVB in het najaar aan een onderzoek beginnen waar meer dan tweehonderd voetballers aan mee moeten doen. Een medisch-ethische commissie buigt zich nog over de onderzoeksopzet.

Hij voelt zich schuldig om te moeten zeggen dat zijn potentiële onderzoeksobjecten alleen maar mannen zijn. "Het is gewoon veel makkelijker om een grote populatie mannen bijeen te krijgen." Om daaraan te voegen: "Ik wil in de toekomst ook grote studies bij vrouwen doen."

Königs hoopt ook dat dit gaat gebeuren. "Hopelijk vormt het onderzoek naar Anderson de aanleiding om ook meer onderzoek naar vrouwen te doen."

Beide wetenschappers vinden dus dat er op zijn minst aanwijzingen zijn voor een verband tussen voetbal en hersenletsel. Dat vindt de Schotse voetbalbond ook en die neemt daarom al maatregelen om het koppen in te perken.

'Typisch Nederlands'

Over het beleid van de KNVB laat Königs zich niet uit. "Ik richt mij op het wegen van studies. Zolang het antwoord daarop nog met veel onzekerheden omgeven is, zie ik vooral reden voor het stimuleren van onderzoek."

Vijverberg is uitgesprokener. "Het is heel erg Nederlands om pas iets te doen als iets bewezen is, terwijl je natuurlijk nu al meer kan doen. Denk aan meer voorlichting, een lichtere bal voor vrouwen of een kopverbod bij de jongste jeugd."

De wetenschapper heeft zelf ook kinderen en vindt het niet erg als die (gaan) voetballen. "Al met al is het hartstikke gezond om te sporten, voor jongens en voor meisjes. Het is toch hartstikke mooi om met een team een wedstrijdje te winnen. Ook dankzij een kopbal."