Privacy tegenover opsporing: hoe ver mogen we gaan met gezichtsherkenning?
Aïda Brands
redacteur Brussel
Hoever mag je gaan met kunstmatige intelligentie als het gaat om de privacy van burgers? En moeten opsporingsdiensten meer bevoegdheden krijgen, als dat helpt om criminelen of terroristen sneller op te pakken? Het Europees Parlement heeft over deze vragen gedebatteerd bij de behandeling van een wetsvoorstel over het gebruik van kunstmatige intelligentie bij de opsporing
Het gaat in het bijzonder om speciale camerasystemen die continu live aan gezichtsherkenning doen. Als je het Frank Hoen, oprichter van actiegroep Amber Alert Europe, vraagt dan moet de politie in Europa uitzonderlijke situaties gebruik kunnen maken biometrische surveillance. "Uit een FBI-onderzoek blijkt dat van de kinderen die dood gevonden worden na een ontvoering 76 procent in de eerste drie uur is vermoord. Het is dus een enorme race tegen de klok", legt hij uit.
Felle discussie
CDA-Europarlementariër Jeroen Lenaers pleit er dan ook voor dat bij kinderontvoering, terreurdreiging en criminaliteit gebruik gemaakt mag worden van slimme camerasystemen. Volgens hem is het belangrijk om niet alleen bang te zijn voor kunstmatige intelligentie, maar is het ook goed om naar de voordelen te kijken. "Ik zou het heel moeilijk vinden om dit soort technologieën te verbieden als het kan helpen om kinderen op te sporen."
Maar er zijn ook twijfels. "Het voorstel van het CDA zou betekenen dat die biometrische slimme camera's dus continu moeten aanstaan", zegt Kim van Sparrentak (GroenLinks). "Het gaat in hun voorstel al over verdachten van een misdrijf waarvoor je drie jaar gevangenisstraf kunt krijgen."
Als je zo'n systeem eenmaal hebt, ook met voorwaarden, kun je ervan uitgaan dat het ook voor andere doelen gebruikt gaat worden.
Ook Frederik Zuiderveen Borgesius, hoogleraar ict en recht aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, is kritisch over het toestaan van uitzonderingen. "Gezichtsherkenning kun je niet op een privacyvriendelijke manier toestaan en tegelijkertijd gebruiken voor opsporing. Als je uitzonderingen toestaat, gaan landen zo'n systeem installeren." Hij waarschuwt voor een glijdende schaal. "Als je het eenmaal hebt, ook met voorwaarden, kun je ervan uitgaan dat het ook voor andere doelen gebruikt gaat worden."
Hij erkent dat het geen makkelijke keuze is, maar de impact staat in zijn ogen niet in verhouding met de winst die gezichtsherkenning kan opleveren. "Het gevolg van zo'n systeem is dat je iedereen kunt volgen die door de stad loopt. Dan is het klaar met anoniem wandelen. Je zal maar uit een streng religieus milieu komen en naar een gaybar gaan, of langs willen bij een bijeenkomst van Anonieme Alcoholisten."
Ook de Europese toezichthouders zijn tegen gezichtsherkenning in de openbare ruimte. Al in 2021 drongen zij aan op een verbod. De risico's zijn te groot, is hun standpunt. "Elke camera met gezichtsherkenning die we ophangen op straat, in het park, de trein of de bus, is een stap dichter bij een surveillancemaatschappij", zei Aleid Wolfsen toen, voorzitter van de Nederlandse Autoriteit Persoonsgegevens.
'Slagkracht wordt overgewaardeerd'
De politie vindt dat dit soort camera's handig kan zijn bij de opsporing in bepaalde zaken. "Je zou je situaties kunnen voorstellen waarbij dit zou kunnen helpen", zegt John Riemen, hoofd van het Centrum voor Biometrie van de politie. "Dit soort camerasystemen kunnen veel betrouwbaarder zijn dan mensen. Maar weinig mensen zijn echt goed in staat onbekende gezichten te herkennen." Bovendien wordt met de huidige middelen ook al inbreuk gemaakt op de privacy van mensen, als er sprake is van een grote dreiging.
"Maar de slagkracht wordt wel overgewaardeerd." Volgens Riemen moet je mensen heel goed in beeld krijgen voordat het echt een effectief hulpmiddel is. Door bijvoorbeeld het dragen van een pet ben je al snel heel moeilijk te herkennen voor de huidige camera's. "Er moet een publiek debat worden gevoerd of we dit willen", zegt Riemen.
Morgen bepalen de Europarlementariërs hoe de nieuwe wet er wat hen betreft uit moet komen te zien. Morgenavond al zouden direct de onderhandelingen beginnen tussen het parlement en de EU-landen. Dat is snel, want meestal gaan er weken, zo niet maanden overheen voordat deze gesprekken beginnen. De Europese Commissie hoopt nog dit jaar een akkoord te hebben over de nieuwe wet. En als dat er is zal het nog ongeveer twee jaar duren voordat de regels echt gaan gelden.
