Marokkodeal over overlastgevende asielzoekers heeft nog weinig effect
De afspraken die Nederland in 2021 met Marokko maakte over het terugsturen van overlastgevende asielzoekers hebben nog weinig effect. Deze 'Marokkodeal', die een van de doorbraken zou moeten zijn in het asielbeleid, werkt op verschillende cruciale onderdelen nauwelijks. Dat ontdekte de gezamenlijke onderzoeksredactie van de NOS en Nieuwsuur, die de afspraken tussen de twee landen onder de loep nam. Slechts kleine aantallen overlastgevende asielzoekers blijken te zijn uitgezet.
Verder geven de Marokkaanse autoriteiten nog steeds slechts beperkt reisdocumenten af voor mensen die weigeren terug te gaan naar hun land. Een deel van de mensen die wel zijn uitgezet, blijkt op vrijwillige basis te zijn gegaan. Bovendien betreft het vooral oudere personen die al tientallen jaren in Nederland leven. Bronnen in gemeenten waar veel overlast is bevestigen tegenover de onderzoeksredactie dat er nauwelijks effect is te merken.
Het "brede actieplan", zoals verantwoordelijk VVD-staatssecretaris Van der Burg de Marokkodeal eerder beschreef, blijkt ook geen afschrikkende werking te hebben. Het aantal asielaanvragen uit Marokko steeg juist in de eerste drie maanden van dit jaar ten opzichte van vorig jaar. Als het zo doorzet, zullen er dit jaar naar verwachting bijna 1000 Marokkanen asiel aanvragen, terwijl dat er in 2022 nog 721 waren.
Tussen januari 2022 en eind maart 2023 vroeg Nederland aan Marokko om 375 reispapieren te verstrekken, maar slechts 43 personen kregen een laissez-passer. Dat is een document om zonder geldige identiteitspapieren vanuit Nederland Marokko in te kunnen reizen. Uiteindelijk werden zo 32 personen gedwongen uitgezet. Dat blijkt uit cijfers die door de advocaat van de staatssecretaris naar voren zijn gebracht in rechtszaken van Marokkanen die hun uitzetting willen voorkomen. Het lage cijfer wil niet per se zeggen dat Marokko tegenwerkt, het heeft er ook mee te maken dat de Dienst Terugkeer en Vertrek niet in staat is de uitzettingen goed voor te bereiden.
Gewortelde Marokkanen, kinderen van gastarbeiders
Uit het NOS/Nieuwsuur-onderzoek blijkt dat het onduidelijk is wie worden teruggestuurd. De verschillende autoriteiten geven daar geen inzicht in. Wel schermde Van der Burg met goede resultaten tijdens zijn bezoek aan Marokko twee maanden geleden. Er waren op dat moment volgens hem - sinds de handtekeningen onder het actieplan zijn gezet - 125 Marokkaanse vreemdelingen "teruggekeerd".
Het merendeel van de "terugkeerders" ging echter vrijwillig. Dat kon voor de deal ook al, bijvoorbeeld in ruil voor een kortere gevangenisstraf. Bovendien is Marokko van oudsher coulanter met het verstrekken van documenten als mensen zelf naar Marokko willen en kunnen aantonen dat zij Marokkaan zijn. Maar Marokko weigerde vaak om mee te werken aan het gedwongen uitzetten van mensen van wie Nederland af wil. Het gaat dan niet om overlastgevende jonge asielzoekers, maar om oudere Marokkanen. Vaak zijn het mannen die hier geworteld zijn omdat ze al van kinds af aan in Nederland wonen met de rest van hun familie, bevestigen migratierecht-advocaten.
Al 50 jaar in Nederland
Advocaat Berber Swart uit Groningen is een van die advocaten. Zij staat mensen bij die in de opvang in Ter Apel zitten en een strafbaar feit hebben gepleegd. Swart heeft ook cliënten die al veel langer in Nederland leven. "Wat ik zie is dat de jonge mannen uit Marokko die een straf hebben gewoon op straat worden gezet, terwijl er wel wordt ingezet op het uitzetten van mensen die hier al jaren wonen." Zo probeerde de Dienst Terugkeer en Vertrek onlangs een Marokkaanse cliënt uit te zetten die al vijftig jaar in Nederland verblijft. De rechter verbood dat overigens, omdat de man al sinds zijn vierde jaar in Nederland woont.
In Ter Apel en Budel, waar op dit moment de meeste asielzoekers uit Marokko verblijven, merken ze nog niks van de deal met Marokko. Zo zegt burgemeester Van Kessel van Cranendonck, waarin het aanmeldcentrum in Budel ligt, totaal geen effect te zien. Nog steeds ondervinden plaatsen als Ter Apel, Emmen, Gilze en Rijen, Budel en steden als Amsterdam en Utrecht veel hinder van kansarme asielzoekers die vooral uit Marokko komen.
Reactie staatssecretaris
In een reactie laat staatssecretaris Van der Burg weten dat het lastig is om mensen uit te zetten, omdat zij nieuwe procedures opstarten en zich onttrekken aan toezicht. Op dit moment kunnen zij ook weigeren mee te werken aan hun identificatie. De Marokkaanse ambassade wil niet alleen identiteitspapieren van een uit te zetten persoon krijgen, maar die persoon ook persoonlijk identificeren.
Lukt dat niet, dan geeft Marokko geen reisdocumenten af. Daarom zet het kabinet in op wetgeving die vreemdelingen verplicht mee te werken aan de vaststelling van hun identiteit. Ook wordt er geïnvesteerd in meer personele capaciteit om vreemdelingen tijdig in bewaring te stellen en daarmee beschikbaar te houden voor vertrek, aldus de staatssecretaris. Hij benadrukt dat de gesprekken met Marokko over de kwestie "open en constructief" zijn.