Ruzie tussen KLM en toezichthouder: van 'voortvarende start' naar 'onbegrip'

Een bedrijf dat "verbloemt en verdraait", waarbij het gezag van de overheid schade heeft opgelopen. Dat zijn de vernietigende conclusies waarmee de man die moest toezien op de staatssteun voor KLM, staatsagent Jeroen Kremers, gisteren kwam. Vandaag debatteert de Tweede Kamer erover.

Kremers' verhaal begint in april 2020, net na het uitbreken van de coronacrisis. Passagiers namen nog nauwelijks vluchten, terwijl de kosten van vliegtuigmaatschappijen doorliepen. KLM dreigde om te vallen en dus kwam het kabinet met een gigantisch steunpakket van 3,4 miljard euro.

Het kabinet stelde daaraan voorwaarden en Kremers moest controleren of eraan werd voldaan. Hij schreef de afgelopen jaren meerdere verslagen, waarin zijn toon steeds strenger werd. Tot woede van KLM en de vakbonden, die vonden dat hij "buiten zijn boekje ging". Een reconstructie.

April 2020: steun in ruil voor voorwaarden

KLM lijkt gered als het kabinet aankondigt dat het bedrijf steun krijgt. Wel zijn er voorwaarden: zo moeten de kosten met 15 procent omlaag en moeten werknemers salaris inleveren, waarbij "de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen". Bonussen worden opgeschort en KLM moet bekijken hoe belastingontwijking door medewerkers kan worden voorkomen.

Tegelijkertijd moet KLM het aantal bestemmingen in stand houden en flink verduurzamen, onder meer door vaart te maken met het bijmengen van duurzamere brandstof. Een toezichthouder van de overheid moet kijken of KLM zich aan de voorwaarden houdt. Daarvoor mag hij aanwezig zijn bij alle vergaderingen van het bestuur en heeft hij "direct toegang tot informatie".

September 2020: staatsagent Kremers

Die staatsagent wordt Jeroen Kremers. Hij werkte eerder bij ABN Amro en het ministerie van Financiën. Minister Hoekstra benadrukt dat Kremers geen deel uitmaakt van de raad van bestuur of raad van commissarissen van KLM.

"De state agent kan zich daardoor, namens de Nederlandse Staat, volledig richten op het houden van toezicht op de gemaakte afspraken", schrijft Hoekstra in een Kamerbrief.

Mei 2021: KLM 'voortvarend' van start

In zijn eerste rapportage is Kremers positief. KLM is "op voortvarende wijze" aan de slag gegaan met de vermindering van de kosten, zelfs meer dan nodig was. Hoewel er heel wat discussie over was, is volgens Kremers ook voldaan aan de loonmindering van het personeel. "Er is sprake van een constructieve samenwerking hetgeen op prijs wordt gesteld."

Januari 2022: de toon verandert

Het enthousiasme over de doorgevoerde besparingen is een paar maanden later bij Kremers al verminderd. "Er is aan de zijde van het bestuur van KLM discussie over ontstaan", schrijft hij in zijn tweede rapportage. De onenigheid gaat over in hoeverre de bezuinigingen structureel moeten zijn en of er ook na 2022 kostenreducties moeten worden doorgevoerd.

Ook is er nog discussie over het KLM-personeel dat in het buitenland woont en in sommige gevallen minder belasting betaalt. Kremers zegt dat het om grote groep medewerkers gaat, die dankzij KLM gratis naar Schiphol kan vliegen om te werken. Hij vindt dat het bedrijf ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft, nu het in de lucht wordt gehouden met belastinggeld. KLM is het daar niet mee eens, het bedrijf zegt alle regels te volgen.

Juni 2022: 'bedrijf blijft in gebreke'

In zijn derde rapportage is Kremers somberder. De besparingen van KLM over 2022 waren dan wel "voortvarend", maar niet structureel. In 2023 moet nog honderden miljoenen extra worden bezuinigd, maar het bestuur geeft volgens hem geen sjoege. "KLM opereert zonder een goedgekeurd financieel meerjarenplan", concludeert hij.

Ook krijgt het personeel er 5 procent bij, tot verrassing van Kremers: "Hierover is de staatsagent niet tevoren geïnformeerd. Op de agenda van de raad van commissarissen van KLM heeft deze loonsverhoging niet gestaan."

KLM geeft aan dat het steeds moeilijker wordt om personeel te vinden op de krappe arbeidsmarkt. Op salarissen bezuinigen zou dat nog lastiger maken. "Door het afsluiten van nieuwe cao's werd verder onrust op Schiphol voorkomen", zegt het bedrijf.

Kremers wijst erop dat ook de piloten een flinke verhoging krijgen, terwijl er bepaald geen pilotentekort is. Dat geld had volgens hem bijvoorbeeld besteed kunnen worden aan een beter loon voor bagagemedewerkers, die enkele maanden daarvoor staakten op de luchthaven. Maar volgens KLM hebben piloten, net als het andere personeel, veel ingeleverd sinds de coronacrisis.

Januari 2023: meer afspraken geschonden

Vanwege de hoge inflatie hoeft KLM minder te bezuinigen dan was afgesproken., maar volgens Kremers wordt er 250 miljoen euro te weinig structureel bezuinigd.

Het topmanagement krijgt, tegen de afspraken in, toch een variabele beloning over 2019. Volgens KLM kon dit niet anders, door een uitspraak van de rechter over de transitievergoeding van oud-KLM-topman Pieter Elbers. Andere topmensen hadden daardoor volgens KLM ook recht op de bonus

Intussen maakt KLM weer winst, waardoor ook de winstdelingsregeling voor personeel ter sprake komt. In eerdere cao-onderhandelingen heeft het bedrijf beloofd die uit te betalen, in ruil voor een nullijn. Eind maart wordt duidelijk dat het personeel toch een winstuitkering krijgt, ook al is dat volgens Kremers niet volgens de afspraak.

April 2023: einde steun

KLM maakt een einde aan het steunpakket. Nu het bedrijf niet meer aan de voorwaarden hoeft te voldoen, is de weg vrij voor een winstuitkering.

Mei 2023: risico op nieuwe probleem

Kremers verstuurt zijn laatste rapportage naar het ministerie van Financiën, zijn rol als toezichthouder is voorbij. Zijn eindconclusie: aan heel wat voorwaarden is niet voldaan, waardoor de financiële positie van de luchtvaartmaatschappij nog altijd zwak is. Hij wijst erop dat minister Kaag van Financiën naar de rechter zou kunnen stappen.

KLM kijkt daar heel anders tegenaan. "De steun van de overheid is effectief geweest en KLM is met succes door de crisis gekomen", schrijft de financieel directeur in een brief. En het bedrijf komt met forse kritiek op Kremers. Hij zou persoonlijke meningen hebben verwerkt in zijn rapportages, waarmee "hij buiten zijn opdracht treedt" en "onbegrip toont voor de verhoudingen in de internationale luchtvaart". De conclusies over piloten werken volgens het bedrijf "polariserend".

Nu is het de vraag wat minister Kaag gaat doen. Zij zegt "teleurgesteld" te zijn over de ontwikkelingen bij KLM en daarover in gesprek te gaan. Ook zegt ze te kijken naar juridische vervolgstappen. De uitkomsten van de evaluatie worden dit najaar verwacht.