Onrust in Suriname na cyanide-lek, water grootste stuwmeer verontreinigd
Rondom het Surinaamse Brokopondo-stuwmeer kijken bewoners bezorgd naar het water. Kunnen ze het nog drinken? Ze wassen zich er dagelijks mee en gebruiken het om te koken. Boosheid overheerst, maar ook machteloosheid. "Waarom beschermt de overheid ons niet en worden we nu vergiftigd?", roept een vrouw boos.
In Suriname is de onrust groot na een ongeluk met giftige cyanide. De stof is recentelijk in het stuwmeer terechtgekomen, toen een boot met vijftien zakken met zogeheten ijzercyanide omsloeg.
Het Brokopondo-stuwmeer is het grootste meer van Suriname en ongeveer net zo groot als de provincie Utrecht. Het ligt zo'n 100 kilometer van de hoofdstad Paramaribo vandaan, maar het water verspreidt zich naar andere gebieden - en daarmee ook de onrust.
Op sociale media delen Surinamers onder meer deze beelden van de vervuiling:
Cyanide is een giftige chemische stof die wordt gebruikt bij goudwinning. Officieel mogen de twee grote multinationals die in Suriname actief zijn het in de goudwinning gebruiken. Dat doen ze onder uiterst strenge veiligheidsprotocollen. Maar ook steeds meer particuliere Chinese goudzoekers gebruiken cyanide.
Er is in Suriname verder een levendige informele goudwinning in het afgelegen binnenland, waar maar weinig mensen wonen. Naar schatting honderdduizend goudzoekers, onder wie veel Brazilianen maar ook Chinezen, zoeken in de Surinaamse jungle naar goud.
Milieuorganisatie ProBios ontdekte in 2018 al dat vooral Chinese goudzoekers in de informele sector gebruikmaken van het levensgevaarlijke cyanide. Ze kunnen het probleemloos importeren, omdat ijzercyanide van het Chinese merk Jin Chan legaal kan worden ingevoerd en op zich niet giftig is. Ook de cyanide die nu in het water is beland, kwam van dat bedrijf.
De stof wordt pas actief en giftig na een chemisch proces, waarin het wordt blootgesteld aan zonlicht. Zo wordt het gebruikt om goud op te lossen bij de goudwinning. In de goudmijnen wordt een soort vijver gebouwd, bekleed met plastic, waarin de chemicaliën worden rondgepompt en blootgesteld aan zonlicht.
Eerst wegkijken, nu actie
Ondanks waarschuwingen van milieuorganisaties over de gevaren, werd zowel door de vorige regering van president Bouterse als door de huidige regering van president Santokhi weggekeken. De belangen in de goudsector zijn groot. Veel hooggeplaatste Surinamers hebben aandelen in goudwinning of beheren zelf concessies. Van vicepresident Brunswijk is bekend dat hij meerdere goudconcessies in handen heeft.
Maar nu er door het ongeluk met de boot een natuurramp dreigt, slaat iedereen alarm. Per direct heeft de regering het gebruik van cyanide in de goudwinning verboden. Ondertussen worden milieuorganisaties platgebeld door bezorgde bewoners en instanties. Want hoe ernstig is de situatie? En wat zijn die groene chemische slierten in het water die op verschillende plaatsen in het land opduiken?
Filmpjes van dode vissen, dode kippen en kinderen die plotseling buikpijn krijgen worden gedeeld op sociale media. Uit laboratoriumtesten van water van rond de rampplek blijkt dat het cyanidegehalte 1600 keer hoger ligt dan de internationale norm voor drinkwater. Op andere plekken, verder weg van waar het ongeluk gebeurde, wordt juist amper iets aangetroffen. Dat draagt bij aan de onzekerheid.
Ondertussen reist een team van ProBios met een mobiele testkit naar verschillende plaatsen waar mensen alarm slaan. Bij vakantiepark Waterland bijvoorbeeld, op ruim 40 minuten rijden van Paramaribo. De beveiliger belt de organisatie omdat hij in water een groene substantie zag en een branderig gevoel kreeg in zijn onderbenen toen hij het water in ging.
Er wordt wat van het spul meegenomen in een potje, om te testen. Na onderzoek blijkt het te gaan om giftige cyanobacteriën, die sterk toenemen als water is verontreinigd met ijzercyanide. De beveiliger plaatst snel een bord bij het water met 'verboden te zwemmen'. De toeristen die later die dag komen voor de vakantiehuisjes die ze hebben geboekt, zullen teleurgesteld zijn.
Een volgende melding komt binnen. In het noorden van Paramaribo heeft een bewoner in een kreek nu al twee keer dode vissen aangetroffen. Ook daar wordt een monster genomen.
Leidingwater permanent getest en veilig
Ondertussen is door de bewoners van de dorpen rondom het stuwmeer een zogeheten krutu belegd, een uitgebreide vergadering met bewoners en het traditioneel gezag. "De regering wil ons vergiftigen, maar dat gaat niet lukken", roept hoofdkapitein Finisie. De emoties lopen hoog op. Mensen willen het water niet meer gebruiken. Ook het water dat de Surinaamse waterleidingmaatschappij in het gebied oppompt, willen ze niet meer.
Om de mensen gerust te stellen is de directeur van de waterleidingmaatschappij aanwezig. Hij legt uit dat het water continu getest wordt en op dit moment veilig is om te drinken. Hij zal het gebied in gaan om uitleg te geven aan de mensen, en dan ook zelf het water drinken als teken dat het veilig is.
Maar dorpelingen hebben weinig vertrouwen. "We willen schoon en veilig drinkwater, en niet meer het water uit dit meer."