'Scary Barbie': astronomen zien grootste kosmische knal ooit

Een explosie die al drie jaar lang duurt en tien keer zo helder is als een supernova: astronomen hebben een kosmisch fenomeen ontdekt dat volgens hen de grootste plof is die ooit is waargenomen in het heelal.

Het object op 8 miljard lichtjaar afstand werd voor het eerst gespot in 2020, maar drie jaar later begrijpen waarnemers pas goed op wat voor enorme schaal de explosie met de naam AT2021lwx zich voordoet.

Het onderzoeksteam, geleid door de Britse universiteit van Southampton, stuitte op het verschijnsel met een telescoop die de hemel afzocht naar objecten waarvan de helderheid snel verandert. Dat kan wijzen op een supernova, een exploderende ster.

Maar AT2021lwx is geen supernova, die duren maar een paar maanden. Deze massieve, jaren durende explosie heeft meer weg van een tidal disruption event (TDE), waarbij een zwart gat een ster opeet. Het monster kreeg de bijnaam 'Scary Barbie' vanwege zijn omvang (en zijn tweede aanduiding ZTF20abrbeie).

Duizend keer groter dan de zon

Nu blijkt de kosmische knal nóg gigantischer dan gedacht. Het is geen gewone TDE, waarbij alleen een ster in een zwart gat terechtkomt. Er zijn meerdere verklaringen, maar de meest waarschijnlijke is dat niet een ster maar een reusachtige gaswolk, duizend keer zo groot als onze zon, die in een superzwaar zwart gat valt.

Door die omvang is het fenomeen drie keer zo helder als een normale TDE, maar die helderheid gaat wel op en neer. Dat heeft waarschijnlijk te maken met rondschietende schokgolven die ontstaan bij het verslinden van stukken gaswolk. Die stuiten op invallend gas en op de enorme schijf vol stof rond het zwarte gat, die wat wegheeft van een roterende donut. Daarbij komt elektromagnetische straling vrij.

AT2021lwx is niet de helderste explosie ooit waargenomen. Dat staat op naam van een tien uur durende gammaflitser die in 2022 werd gesignaleerd.

De explosie wordt inmiddels door een hele batterij telescopen onderzocht, op aarde en in de ruimte. Het team dat door de universiteit van Southampton wordt geleid, gaat de explosie de komende tijd in verschillende golflengten bekijken. Zo moet meer duidelijk worden over de temperatuur van exploderende gaswolken en welke processen erachter schuilgaan. Daarnaast gaan de astronomen met computersimulaties checken of hun theorie klopt.

"Met nieuwe onderzoeksfaciliteiten die de komende jaren beschikbaar komen hopen we meer te weten te komen", schrijft het team. "Het zou kunnen dat dit soort fenomenen, zelfs al zijn ze extreem zeldzaam, zo krachtig zijn dat ze een sleutelrol spelen bij de geleidelijke veranderingen in het hart van sterrenstelsels."