25 jaar celstraf voor vijand van Poetin, Vladimir Kara-Moerza

• 

  Iris de Graaf

  Correspondent Rusland

De Russische oppositieleider Vladimir Kara-Moerza is veroordeeld tot 25 jaar cel. De activist kreeg het vonnis vanmorgen achter gesloten deuren te horen in een rechtbank in Moskou. Het is voor het eerst sinds de Stalinperiode dat in Rusland zo'n draconische straf is opgelegd: een kwart eeuw gevangenisstraf in een streng beveiligde gevangenis.

Kara-Moerza werd veroordeeld voor hoogverraad en het in diskrediet brengen van het Russische leger, nadat hij kritiek had geuit op wat in Rusland nog steeds een "speciale militaire operatie" wordt genoemd. Hij zit vast sinds april vorig jaar.

Kara-Moerza hoorde de veroordeling schijnbaar ongeroerd aan:

Het "in diskrediet brengen" van het leger kan momenteel worden bestraft met maximaal vijf jaar gevangenisstraf, terwijl het opzettelijk verspreiden van 'nepnieuws' over het Russische leger kan leiden tot een gevangenisstraf van vijftien jaar. Op hoogverraad, waarvan Kara-Moerza wordt beschuldigd, staan nog eens tot tientallen jaren celstraf. Kara-Moerza zelf spreekt alle beschuldigingen tegen.

Vorige week vergeleek Kara-Moerza in de rechtbank zijn zaak met de showprocessen onder Stalin: "Het huidige klimaat in Rusland lijkt niet zozeer op de jaren 70" - een periode waarin de staat het opnam tegen Sovjet-dissidenten - "als wel op de jaren 30, toen Stalin een reeks showprocessen en zuiveringen van al zijn tegenstanders leidde".

Dissidentenfamilie

Kara-Moerza (41) is een telg van een beroemde dissidentenfamilie. Zijn twee overgrootvaders werden geëxecuteerd door de autoriteiten; zijn grootvader doorstond de Goelag-kampen onder Stalin; zijn vader, journalist bij de eerste onafhankelijke tv-zender van Rusland, vocht tegen de vernietiging van de persvrijheid onder president Poetin. Vladimir Kara-Moerza zelf is vader van drie kinderen en heeft een Russisch en Brits paspoort.

Hij werkte jarenlang als journalist voor onder meer The Washington Post, The Wall Street Journal, Novaja Gazeta en Echo van Moskou. Maar hij is vooral als politicus bekend geworden door zijn jarenlange protest tegen Poetin. Hij lobbyde bij buitenlandse regeringen en instellingen om sancties op te leggen aan Rusland en individuele Russen wegens mensenrechtenschendingen en corruptie.

In 2003 bundelde hij zijn krachten met de later vermoorde oppositiepoliticus Boris Nemtsov en andere leden van de oppositie. Met hen richtte hij een commissie op die in 2008 "vrije en democratische" presidentsverkiezingen wilde organiseren. Tot een volwaardige politieke partij kwam het niet: ze slaagden er steeds niet in om tot een compromis te komen.

Teruggekeerd naar Rusland

In 2015 en 2017 overleefde hij tweemaal ternauwernood een aanslag op zijn leven door vergiftiging. De aanslagen tastten zijn gezondheid sterk aan. Onderzoeksgroep Bellingcat zegt dat Kara-Moerza werd vergiftigd door de eenheid van de Russische veiligheidsdienst FSB die in augustus 2020 ook achter de vergiftiging zat van Aleksej Navalny, de prominentste oppositieleider in Rusland.

De afgelopen jaren woonde Kara-Moerza met zijn gezin in de VS, maar hij keerde vorig jaar terug, wetende dat de kans groot is dat hij opgepakt zou worden. "Vladimir is een vechter", antwoordde zijn vrouw op de vraag waarom. "Hij beschouwt zichzelf als Russische politicus die samen met zijn mensen in Rusland moet vechten, in de frontlinie. Hij is teruggegaan uit solidariteit voor de Russen die opstaan tegen de oorlog."

Rechter partijdig?

Kara-Moerza is al jarenlang de belangrijkste pleitbezorger van de westerse Magnitski-wetten, die het mogelijk maken om sancties op te leggen aan Russen die betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen of grootschalige corruptie. Hij gelooft zelf dat dit de belangrijkste reden is voor zijn veroordeling.

Opvallend is dat de rechter die het vonnis over hem velde zelf betrokken was bij de arrestatie en berechting van de Russische klokkenluider Magnitski. Hij belandde daardoor in 2013 zelf dankzij de inspanningen van Kara-Moerza op de westerse sanctielijsten. Volgens advocaten van Kara-Moerza is deze rechter dan ook partijdig.

Politiek gevangene

De Europese Unie en de Verenigde Staten hebben opgeroepen tot vrijlating van Kara-Moerza. De Amerikaanse en Britse overheid roepen vandaag de Russische ambassadeurs op het matje. Amnesty International beschouwt Vladimir Kara-Moerza als gewetensgevangene en roept de Russische autoriteiten op hem onmiddellijk en onvoorwaardelijk vrij te laten.

Ook tientallen collega's van Kara-Moerza, zoals Russische journalisten en mensenrechtenactivisten, eisen zijn vrijlating, vrijwel allen vanuit het buitenland. In een petitie noemen ze de aanklachten tegen hem ongegrond en politiek gemotiveerd. "Vervolg echte moordenaars en criminelen in plaats van eerlijke en verantwoordelijke burgers die de waarheid durven te denken en spreken", schrijven ze. "Stop het afglijden van Rusland naar stalinisme en een totalitair systeem."

Hoop

Een handjevol journalisten, sympathisanten en ambassadeurs was aanwezig bij de rechtbank, onder wie de Nederlandse ambassadeur, Gilles Beschoor-Plug. Kara-Moerza's advocaat, Maria Eismont, zei tegen journalisten dat Kara-Moerza 22 kilo is afgevallen tijdens zijn detentie.

Ook zou hij medische problemen hebben met zijn onderste ledematen, waarschijnlijk het gevolg van de vergiftigingen in 2015 en 2017 "waardoor het uitzitten van de straf moeilijk zal worden", aldus de advocaat.

In zijn slotverklaring geeft Kara-Moerza de hoop niet op. "Ik weet dat de dag zal komen dat de duisternis over ons land zal verdwijnen. Wanneer zwart weer zwart zal zijn, en wit weer wit. Wanneer oorlog een oorlog zal worden genoemd en diegenen die deze oorlog hebben ontketend als criminelen zullen worden gezien, in plaats van diegenen die hem probeerden te stoppen."

Zijn advocaat meldt op Telegram dat Kara-Moerza zijn gevoel van eigenwaarde voelde groeien door de straf. "Ik besefte dat ik alles goed deed", had hij gezegd. "25 jaar is de hoogste score die ik kon krijgen voor wat ik deed, waar ik in geloofde als burger, als patriot, als politicus. Dus ik heb alles goed gedaan."