Onderzoek naar onthoofdingsvideo in Oekraïne: 'Wreedheid zal meewegen in straf'

Een video waarin vermoedelijk een Oekraïense militair wordt onthoofd door een Russische soldaat heeft alom afschuw en ophef veroorzaakt. De Oekraïense president Zelensky heeft wereldleiders opgeroepen om op de video te reageren. Aanklagers in Oekraïne hebben een onderzoek ingesteld, onder meer naar de echtheid van de beelden.

Zelensky heeft het over "Russische beesten". Zijn minister Koeleba van Buitenlandse Zaken noemt het absurd dat Rusland momenteel de voorzitter is van de VN-Veiligheidsraad. "De Russische terroristen moeten uit Oekraïne en de VN geschopt worden, en verantwoordelijk gehouden worden voor hun misdaden."

De eerste Europese leider die zich heeft uitgesproken, is de Tsjechische president Petr Pavel. Hij zegt dat "Russische soldaten zich gelijk hebben gesteld aan Islamitische Staat, als de video authentiek is".

'Kijk deze video niet'

Op de beelden is een man in een groen uniform te zien die een gele armband draagt, iets wat kenmerkend is voor Oekraïense strijders. Men hoort de man krijsen voordat een gemaskerde man hem met een mes onthoofdt. De man met het mes heeft een witte band om zijn arm, wat erop zou duiden dat het om een Russische militair gaat.

De video, die veel rondgaat op pro-Russische Telegramkanalen, is aan de omgeving te zien vermoedelijk niet recent opgenomen. Het Kremlin noemt de beelden "afschuwelijk", maar zegt dat onderzocht moet worden of de beelden echt zijn en wat er zich precies heeft afgespeeld.

Marieke de Hoon, expert internationaal strafrecht, bekeek een geblurde versie van de video. "Vreselijk", noemt ze de beelden in radioprogramma Nieuws en Co. Net als eerder vandaag onderzoekscollectief Bellingcat, raadt ze iedereen af om de video te kijken. "Laat dit over aan mensen die hier ervaring mee hebben. Dat is ook beter voor je eigen gezondheid."

Precies uitzoeken welke misstanden er zijn tijdens deze oorlog is een enorme klus. Oekraïne kan het aantal zaken nauwelijks nog aan. Er zijn door de Oekraïense aanklagers meer dan 75.000 veronderstelde oorlogsmisdrijven vastgelegd, zegt De Hoon, strafrechtdocent aan de Universiteit van Amsterdam.

Om zaken zoals een onthoofding in Oekraïne succesvol voor de rechter te kunnen brengen, is internationale hulp nodig, zegt ze. Ook Nederlandse experts helpen met het veiligstellen van bewijs. Ze kunnen daarnaast assisteren met het opnemen van verklaringen en analyseren van bewijs. In mei gaat voor de derde keer een groep Nederlandse experts naar Oekraïne om bewijzen vast te leggen.

Zelfs tijdens de oorlog zijn er in Oekraïne al zaken tegen verdachten van oorlogsmisdaden. De Hoon denkt dat er de "komende tientallen jaren nog van dit soort zaken voor de rechter zal komen". Oorlogsmisdaden verjaren niet, veroordelen kan ook bij verstek.

Voor het Internationaal Strafhof, dat al oorlogsmisdaden in Oekraïne onderzoekt, is het belangrijk dat er wordt vastgesteld wie de dader is, zegt De Hoon. "Want alleen een daad veroordelen kan niet. Je moet een persoon vervolgen." Vaak gaat het Strafhof voor de 'hoge piefen' zegt De Hoon, zo ligt er bijvoorbeeld een arrestatiebevel tegen president Poetin.

'Strafmaat hoger'

Maar het Strafhof kijkt ook naar daders die lager in rang zijn. Dat kan de man zijn die de onthoofding uitvoerde, maar ook de persoon die filmde of de commandant van de eenheid onder wiens bevoegdheid dit is uitgevoerd. Het Strafhof verzamelt bewijzen en wil in een later stadium kijken wie waar berecht moet worden.

Een moord op een krijgsgevangene is in alle gevallen een oorlogsmisdaad, of je dat nu doet door iemand neer te schieten of te onthoofden, stelt De Hoon. De manier waarop je iemand om het leven brengt, heeft wel gevolgen voor de strafmaat. "Dit is zo wreed. Dat zal meewegen in de straf. In Nederland zouden we er naast een celstraf mogelijk ook tbs voor opleggen."