Consument bereid minder kleding te kopen, maar lenen en delen niet populair

Minder nieuwe kleding kopen, herbruikbare verpakkingen gebruiken en niet te ver weg op vakantie gaan. Dat doen Nederlandse consumenten nog niet, maar ze zijn er wel toe bereid. En daar valt een grote milieuwinst mee te behalen, blijkt uit een uitgebreid onderzoek uit 2021 van het Planbureau voor de Leefomgeving naar duurzaam gedrag van Nederlanders.

Over andere gedragsveranderingen zijn ze minder enthousiast, zoals minder vlees en zuivel gebruiken of de auto opgeven. Ook het delen en lenen van spullen, of tweedehands kopen, zien veel mensen - nu of in de toekomst - niet zitten.

Het planbureau heeft ruim 2500 Nederlanders ondervraagd over hun consumptiepatroon. Over zo'n negentig 'soorten' duurzaam gedrag vroegen ze: wat doet u nu, en zou u bereid zijn te kiezen voor een duurzamer alternatief als dat niet duurder of moeilijker is? Ook hebben ze gekeken wat de potentiële milieuwinst is.

Uit het onderzoek komt naar voren dat we op sommige vlakken al duurzaam bezig zijn, zoals op het gebied van energie besparen en het recyclen van afval. Bijna 80 procent van de ondervraagden beperkt het energiegebruik voor verwarming, 85 procent heeft de woning al op een of andere manier geïsoleerd. Maar minder vlees eten, of met de trein op vakantie gaan, dat doet nog bijna niemand.

Ook tweedehandskleding kopen blijkt in het onderzoek niet populair. Maar 3 procent van de ondervraagden zegt dat te doen. Dat wijkt overigens af van cijfers uit andere onderzoeken. Een rapport in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat uit 2020 concludeerde dat ruim 37 procent van alle Nederlanders weleens tweedehandskleding koopt. De bereidheid onder mensen die dat niet doen, is niettemin laag met ruim een kwart.

Consumenten zijn sowieso niet zo bezig met ingrijpender veranderingen van hun consumptiepatroon. Zo doet de meerderheid nog niet aan anders en minder consumeren en het langer gebruiken van producten. Oude spullen worden wel naar de kringloop gebracht, maar de meeste mensen gaan daar zelf niet shoppen. Ook worden nauwelijks producten gedeeld, geleend of gehuurd.

Dit resultaat vonden ook de onderzoekers opvallend. "Als je denkt aan de circulaire economie, dan denk je toch vaak aan lenen en delen, en bijvoorbeeld tweedehands, maar dat is dus niet waar Nederlanders nu warm voor lopen", vertelt onderzoeker Kees Vringer.

Sociaal wenselijke antwoorden

Andere uitkomsten zijn juist opvallend positief. Zo komt uit het onderzoek naar voren dat nu al 59 procent van de mensen zegt alleen te vliegen voor lange vakanties. Dat strookt niet met de cijfers over ons vlieggedrag.

"Dat is een zwak punt in het onderzoek", geeft Vringer toe. "We vragen mensen naar hun gedrag, dan kun je niet voorkomen dat er ook mensen sociaal wenselijk zullen antwoorden."

Het kabinet wil in 2050 een volledig circulaire economie. In 2030 moet Nederland al de helft minder mineralen, metalen en fossiele grondstoffen uit de natuur halen. In 2050 moet de economie helemaal duurzaam zijn.

Meer drang en dwang

Het onderzoek wijst volgens het PBL zogenoemde sweet spots aan, daar waar de overheid beleid op kan richten. Vringer: "Ze kunnen zien waar het potentieel zit, dus wat heel veel mensen wel willen doen als het ze maar makkelijk of goedkoop wordt gemaakt."

In die categorie valt bijvoorbeeld minder kleding kopen, dichterbij op vakantie gaan en kleiner wonen. Daartoe zijn veel mensen bereid (als die woning beschikbaar zou zijn). Een kleinere woning betekent minder stookkosten en minder spullen, dus minder CO2-uitstoot.

Op andere vlakken zullen beleidsmakers meer moeite moeten doen als ze een verandering in het consumptiepatroon willen, zeggen de onderzoekers. Voor sommige duurzame keuzes zijn meer sturing en veranderende sociale normen nodig.

Hoe ze dat voor elkaar kunnen krijgen? In een eerder rapport stelt het PBL dat er nog veel moet gebeuren om in 2050 circulair te zijn en dat daar waarschijnlijk meer "drang en dwang" voor nodig zal zijn.