VWS hield coronadocumenten te gemakkelijk achter, oordeelt adviescollege

De manier waarop het ministerie van Volksgezondheid (VWS) openbaarheidsverzoeken over corona afhandelt, belemmert de controlerende functie van de journalistiek en brengt de toegang tot overheidsinformatie in het gedrang. Dat staat in een kritisch advies dat het nieuwe Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding naar kabinet en Tweede Kamer heeft gestuurd. Het is de eerste keer dat het college een advies uitbrengt naar aanleiding van een klacht van een journalist.

In de coronaperiode hebben veel journalisten Woo-verzoeken (Wet open overheid, zie kader) gedaan bij het ministerie van VWS, in een poging de afwegingen achter het beleid te reconstrueren. Normaal gesproken wordt elk Woo-verzoek apart beoordeeld en afgehandeld, maar in dit geval koos VWS ervoor de wet op een eigen manier te interpreteren. Het ministerie ging zelf bepalen wanneer welk onderwerp werd geopenbaard. Er werd gekozen voor een meer fabrieksmatige aanpak, waarbij meer dan 100 juristen documenten per thema en per maand geheel of gedeeltelijk vrijgeven.

Gerechtelijke uitspraken

De rechter wees deze werkwijze in eerste instantie af. In hoger beroep oordeelde de Raad van State dat zogenaamde 'deelbesluiten' zijn toegestaan, maar dat VWS sneller moest beslissen. Het ACOI zegt nu dat de werkwijze van VWS "traag en weinig responsief was". Dat doet het ACOI naar aanleiding van een klacht van Lucien Hordijk, journalist bij onder andere Follow the Money. Hij schakelde het college in, omdat hij de door hem opgevraagde informatie over het vaccinatiebeleid niet kreeg.

Het ACOI oordeelt dat het ministerie zonder overleg met de journalistieke beroepsgroep eigenzinnig een aparte werkwijze heeft bedacht. Gevolg was dat journalisten zeer lang moesten wachten op relevante informatie die bovendien nogal ondoorzichtig werd geleverd. Daarnaast zijn onterecht veel te veel documenten geweigerd met het argument dat openbaarmaking schadelijk zou zijn voor zoals dat genoemd wordt - het functioneren van de Staat. Daarvoor ziet het ACOI onvoldoende reden, zeker omdat de coronacrisis inmiddels ruim achter ons ligt.

Openbaarheid is de norm

Ineke van Gent, voorzitter van het Adviescollege VWS: "Er wordt door het ministerie wel hard gewerkt. Tegelijkertijd wordt niet geleverd waarom wordt gevraagd, namelijk om tijdige openbaarmaking van informatie. Er wordt te vaak een beroep gedaan op uitzonderingsgronden. Dat is niet de bedoeling van de wet. Openbaarheid moet de norm zijn."

Dat geldt zeker ook voor alle opgevraagde documenten die binnen het Outbreak Managementteam rondgingen. Van Gent: "Het is heel goed dat de agenda's én de adviezen van het OMT tijdens de pandemie actief openbaar zijn gemaakt. Nu is het tijd om ook de achterliggende documenten zoveel mogelijk openbaar te maken. Wij hechten aan een democratie waaraan iedereen actief kan deelnemen en kan volgen wat de overheid doet. Dat betekent dat iedereen toegang moet hebben tot de informatie die de overheid heeft."

Overleg met journalisten

Het Adviescollege vindt dat het ministerie van VWS in overleg moet treden met de journalistiek, bijvoorbeeld over de vraag welke documenten bij vrijgave voorrang zouden moeten hebben en hoe documenten hanteerbaar gepubliceerd kunnen worden.

Daarnaast adviseert het college om op websites over covid-19 een helder overzicht te zetten over wat er al is gepubliceerd en wat er nog aankomt naar aanleiding van Woo-verzoeken. Het ACOI verwacht dat VWS Woo-verzoeken voortaan actiever en ruimhartiger behandelt.

VWS: begrip voor frustratie

Het ministerie van VWS zegt in een reactie te begrijpen dat journalisten gefrustreerd zijn door de trage afhandeling van Woo-verzoeken. "Dat frustreert ons zelf ook", zegt een woordvoerder. Hij wijst er wel op dat het ministerie enorm veel documenten moet verwerken en beoordelen. Het gaat nu om 2,4 miljoen documenten.

"VWS realiseert zich dat er wettelijke termijnen aan openbaarmaking zijn gebonden. Maar de wet stelt ook eisen over de rechten van derden, zoals met betrekking tot privacy en bedrijfsgeheim", aldus de zegsman. "VWS betreurt het dat het ACOI de samenhang en werking van verschillende wetten, zoals bijvoorbeeld de AVG en de Archiveringswet, in relatie tot de Woo niet benoemt of onderzoekt. De zorgvuldigheid die voor de zienswijze van derden nodig is, is helaas zeer tijdrovend."

De woordvoerder zegt dat het ministerie "waar mogelijk" zal proberen het proces de komende tijd zal versnellen.