Ze konden niet vluchten voor IS, toen viel de Nederlandse bom
Bij een Nederlands bombardement op een woongebouw in Mosul zijn op 22 maart 2016 zeker zeven burgers omgekomen. Dat blijkt uit onderzoek van de NOS, Nieuwsuur en NRC. Defensie heeft aangekondigd een onderzoek naar het incident te starten.
Dit is wat er die dag gebeurde.
Zeyad Thonnoon en zijn vrouw Fadeya hebben de hele ochtend opgeruimd in hun appartement en spullen ingepakt voor hun vier dochters. Ze krijgen hulp van Fadeya's familie. Het appartement is een paar dagen eerder beschadigd geraakt door een bombardement in de buurt. Sindsdien verblijft het gezin bij de ouders van Fadeya. Ze willen niet te lang in hun woning blijven, want ze hebben hun driejarige dochter meegenomen. Zeyad vertrekt rond het middaguur met een eerste lading spullen en belooft Fadeya dat hij hen zo snel mogelijk komt ophalen.
Iets daarvoor zijn Nederlandse F16's vertrokken vanaf een luchtbasis in Jordanië. Het doel: drie bommen gooien op een IS-hoofdkwartier in Mosul. De stad is al twee jaar in handen van IS, dat een schrikbewind voert in de stad. De internationale coalitie voert bijna dagelijks luchtaanvallen uit om de terreurorganisatie te verzwakken. Inwoners die weg konden komen zijn de stad uit gevlucht. Ook Zeyad en Fadeya hebben vier keer een poging ondernomen. Tevergeefs. Net als honderdduizenden anderen zitten ze vast in Mosul.
Jurkje
Zeyad is net de buurt uit als hij explosies hoort. Hij besluit door te rijden. Pas als hij een kwartier later terug de straat in rijdt, krijgt hij door wat er is gebeurd. Het hele woongebouw staat in brand. De buitenmuur van hun appartement is weggeblazen. Van alle kanten komen buren aanlopen. In paniek springt Zeyad uit zijn auto. "Ik riep hun namen. Ik riep mijn vrouw en haar broer. Ik wilde de stem horen van wie dan ook. Maar ik hoorde niets."
Zijn driejarige dochter vindt hij tussen de puinstukken naast het gebouw. Hij herkent haar aan haar gele jurkje. Zijn schoonmoeder en zwager liggen iets verderop. De lichamen van zijn vrouw en haar zus worden pas aan het einde van de dag gevonden. Ook twee buren, een hoogleraar en zijn vrouw, overleven de aanval niet.
Voor de oorlog werden Zeyad en zijn vrouw "het gelukkige koppel" genoemd. Twee academici die elkaar leerden kennen op de universiteit en vier prachtige dochters hebben. Zeyad kan er zich weinig meer bij voorstellen. "Het bombardement was het einde van het lichte en gelukkige deel van mijn leven. Daarna werd het donker. En dat zal zo blijven totdat God ook mij terugneemt."
De beoordeling
Het verhaal over "de woningen van professoren" die gebombardeerd zijn gaat als een lopend vuurtje door Mosul. De universiteit zet twee rouwberichten op Facebook. Lokale media spreken over meerdere burgerdoden. Toch zal het nog een jaar duren voordat het Amerikaanse hoofdkwartier Centcom het incident onderzoekt.
Omdat de ngo Airwars het voorval meldt aan Centcom, voeren de Amerikanen in 2017 een 'initial assessment' uit: een eerste beoordeling van de melding op basis van voornamelijk luchtvideo's van voor en na de aanval. De conclusie: nul doden, geen nevenschade. Volgens de onderzoekers werd het gebouw bewaakt door IS, waardoor er geen burgers in konden. De beoordeling verdwijnt in een Amerikaanse archief en Nederland krijgt niets te horen.
Anders dan Centcom deden NOS, Nieuwsuur en NRC wel onderzoek in Mosul. Op basis van gesprekken met vier nabestaanden en meer dan twintig omwonenden is de conclusie diametraal anders: zeker zeven burgers zijn bij de Nederlandse aanval omgekomen. Het is onwaarschijnlijk dat het gebouw een IS-hoofdkwartier was en het gebouw werd niet bewaakt. Niemand heeft IS'ers gezien die bij de aanval zouden zijn omgekomen. Dat er op luchtvideo's van Centcom geen burgerdoden te zien zijn, vindt niemand vreemd: die lagen onder het puin van het getroffen gebouw.
Speculeren
Zeyad en zijn vroegere buren hebben geen idee waarom het gebouw werd aangevallen. Het gebouw lag net buiten de universiteitscampus, die intensief gebruikt en bewaakt werd door IS. Omdat veel appartementen leeg stonden, waren IS-gezinnen in sommige woningen getrokken. Maar dagen voor de aanval zouden ze weer zijn vertrokken, en gezinnen waren voor de internationale coalitie geen legitiem doelwit.
Over de reden van de aanval kunnen ze alleen maar speculeren. Er woonde iemand van de religieuze politie in het gebouw, zeggen sommigen. Anderen hebben het over een hooggeplaatste IS'er die ze gezien hebben, op de dag van het bombardement. Dat het een IS-hoofdkwartier zou zijn, zonder dat de buurt dat heeft opgemerkt, lijkt hun onwaarschijnlijk. De omgekomen docenten en hun families hadden niets met IS te maken, bezweert iedereen. Documenten van de Iraakse overheid bevestigen dat ze als burgers door geweld zijn omgekomen.
Nederland voerde alleen aanvallen uit als vooraf uit berekeningen bleek dat er geen burgers zouden omkomen. Dat de coalitie niet heeft gezien dat er burgers in het gebouw verbleven, vinden sommige omwonenden moeilijk te begrijpen. De twee families die omkwamen liepen op de dag van de aanval in en uit om spullen te verhuizen. Drones van de internationale coalitie zoomden voortdurend boven de wijk, die hadden dat toch op kunnen merken?
Mede dankzij de inzet van Nederland werd Mosul in 2017 bevrijd. Zeyad heeft zijn leven weer opgepakt. Hij wordt binnenkort bevorderd tot universitair hoofddocent en woont met zijn drie dochters weer in de buurt van de universiteit. Hij is dankbaar, maar bitterheid overheerst. "De strijdkrachten zouden burgers ontwijken. Daar geloofde ik oprecht in. Maar later kwam ik erachter dat het leugens waren. De burger heeft geen waarde."
