Op de veiligheidsconferentie in München is dit jaar geen plek voor iedereen
Al bijna zestig jaar is de veiligheidsconferentie in München in Zuid-Duitsland een vaste prik voor diplomatie op het hoogste niveau. Na een jaar van oorlog in Europa is het niet vreemd dat de bijeenkomst dit keer in het teken staat van verdere steun voor Oekraïne.
Maar er zijn meer bijzonderheden. Terwijl China en de Verenigde Staten officiële bezoeken over en weer afzeggen vanwege oplopende spanningen, komen hoge functionarissen uit beide landen hier wel bij elkaar. En net zo opvallend is wie er juist niet is uitgenodigd voor de conferentie.
Krap hotel
Heel even lijkt het chique Bayerischer Hof het middelpunt van de wereld, als staatshoofden, militairen, diplomaten en ministers van over de hele wereld zich drie dagen in het krappe hotel in hartje München proppen voor de jaarlijkse Münchner Sicherheitskonferenz.
Wat begon op het hoogtepunt van de Koude Oorlog als een bijeenkomst over militaire strategie voor westerse bondgenoten, groeide na 1990 uit tot een geopolitieke conferentie voor een veel grotere internationale groep van niet altijd gelijkgestemden.
Ook de Russen waren welkom. In 2007 leidde dat tot een schok, toen president Poetin op de conferentie een toespraak hield waarin hij zich afzette tegen de westerse orde. Woorden die nu klinken als een voorbode van de oorlog die zou komen in Oekraïne.
Informaliteit als kracht
Toch bleef het doel van de conferentie: een bijdrage leveren aan een vreedzame oplossing van conflicten. Soms aan de hand van concrete afspraken of aankondigingen, zoals in 2011, toen de ministers Clinton namens de VS en Lavrov namens Rusland hier een akkoord sloten om aan beide zijden het aantal nucleaire wapens te verminderen.
Maar de grotere kracht zit hem volgens deelnemers in het informele karakter van de conferentie: juist omdat het er krap is, loop je er je bondgenoten of vijanden tegen het lijf, soms ook letterlijk.
Discussiëren kan er zonder protocollen, plooien kun je gladstrijken aan de oude bar. Een staatshoofd betrapte ooit een andere leider die in de stad een lederhose had gekocht, de traditionele Beierse leren broek. Naar verluidt konden ze er samen smakelijk om lachen.
"Belangrijk is hier niet zozeer wat er op het podium verteld wordt en wat we daarvan op tv te zien krijgen", zegt Carlo Masala, hoogleraar internationale politiek aan de speciale universiteit van het Duitse leger in München.
Het belang zit hem in wat er verder in het hotel besproken wordt, en waar nog meer over onderhandeld wordt. En in dat opzicht is de conferentie dit jaar historisch, zegt Masala: juist om wie niet is uitgenodigd. "Een duidelijk statement."
Opvallen door afwezigheid
Vertegenwoordigers van de Iraanse regering bijvoorbeeld. Zij waren er sinds 2009 regelmatig bij, maar zijn dit jaar na de hardhandige onderdrukking van protesten in hun land en de levering van wapens aan Rusland voor de oorlog in Oekraïne niet meer welkom. In plaats daarvan komen prominente figuren uit de Iraanse oppositie.
Dat geldt ook voor Russische gezanten, die voor het eerst in lange tijd geen uitnodiging ontvingen vanwege de oorlog in Oekraïne. Een kans dat informele gesprekken met hen bijdragen aan een vreedzame oplossing, is er dit jaar dus niet.
Een dilemma, beaamt de Nederlandse minister Hoekstra in de hal van het hotel. "Aan de ene kant is deze conferentie juist bedoeld om ook met degene met wie je heel veel meningsverschillen hebt het gesprek aan te gaan. Aan de andere kant, en dat zal de doorslag hebben gegeven, heeft Rusland zich natuurlijk zo ongelooflijk buitenspel gezet, dat ze hier hebben gezegd: ze zijn dit jaar gewoon niet welkom."
Een groot contrast met de conferentie vorig jaar, ziet hij: "Dat was letterlijk een paar dagen voor het uitbreken van de oorlog. Toen had je hier een enorme discussie onder veiligheidsexperts en mensen van geheime diensten, over of die oorlog nou wel of niet op punt van uitbreken stond. We weten allemaal hoe het gelopen is. Daar hebben we lessen uit te trekken. Dat we die naïviteit die sommigen hier toen nog hadden voorgoed kunnen begraven."
Vredesonderhandelingen lijken nog ver weg
Omdat het hotel een plek is om te onderhandelen, heeft Rusland er op dit moment niets ze zoeken, zegt Masala. "Rusland toont in niets dat het dit conflict langs de diplomatieke weg wil oplossen, daarom dit statement."
Wel moet er nu al nagedacht worden over hoe onderhandelingen er in de toekomst uit kunnen zien, denkt hij. "Want als het moment daarvoor wel komt, dan ga ik ervan uit dat dit de moeilijkste onderhandelingen worden sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog."
Tot die tijd blijft militaire steun aan Oekraïne essentieel, zegt Hoekstra. "Want alleen als Oekraïne sterk staat op het slagveld, hebben ze ook een goede kans aan een toekomstige onderhandelingstafel."