'Vooral winst voor Rusland in militaire oefening in Zuid-Afrika'

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

In een klein gehuurd bootje voeren acht demonstranten deze week in de haven van Kaapstad naar een Russisch fregat. Onder de activisten was de Oekraïense Dzvinka Katsjoer, die al lange tijd in Zuid-Afrika woont. Ze hield een bord vast met daarop de leuze 'Geen Russische oorlogsspelletjes in onze wateren'. Russische mariniers kwamen aan dek en keken vanaf hun schip, de Admiral Gorsjkov, naar de activisten.

Een klein protest tegen een reus. Het oorlogsschip, dat uitgerust is met de hypersonische Zirkon-kruisraketten, was op doortocht naar de oostkust van Zuid-Afrika, waar vanaf vandaag een militaire oefening wordt gehouden met de marine van Rusland, China en Zuid-Afrika. De operatie duurt tien dagen, bijna een jaar na de Russische inval in Oekraïne.

'Russische propaganda'

Dat steekt demonstrante Katsjoer. "Dit is Russische propaganda", zegt ze. "De Russen willen laten zien dat er nog landen zijn die hen accepteren." Ook de burgemeester van Kaapstad trok van leer na de onverwachte stop: "Kaapstad wil niet medeplichtig zijn aan Ruslands wrede oorlog", twitterde de burgemeester, die lid is van de oppositiepartij Democratische Alliantie. Hij voegde er nog aan toe: "#VoetsekRussianwarship", waarbij "voetsek" een Afrikaans woord is dat neerkomt op "rot op". De Democratische Alliantie vindt dat Zuid-Afrika het signaal afgeeft loyaal te zijn aan Rusland.

Maar de Zuid-Afrikaanse regering, die wordt gedomineerd door het ANC, ziet het probleem niet en blijft hameren op zijn neutraliteit als het gaat om de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. De militaire oefening is volgens het kabinet een manier om de goede betrekkingen tussen Zuid-Afrika, Rusland en China te versterken.

Zuid-Afrika zegt dat de oefening (Mosi II) gewoon een vervolg is op Mosi I in 2019, toen Rusland ook te gast was. En dat deze niet anders is dan eerdere oefeningen met het Verenigd Koninkrijk, Nigeria, Ivoorkust, Ghana en de Verenigde Staten.

Sinds het begin van de invasie wil Zuid-Afrika neutraal blijven. Eén keer werd daarvan afgeweken: vlak na de inval riep het ministerie van Buitenlandse Zaken de Russische troepen op om zich terug te trekken, maar dat gebeurde terwijl president Ramaphosa in het buitenland was.

Toen er vlak daarna een VN-stemming was voor een resolutie waarin werd geëist dat Rusland zijn troepen zou terugtrekken uit Oekraïne, onthield Zuid-Afrika zich van stemming. Sindsdien spreekt de regering alleen maar over een vreedzame oplossing via dialoog.

Machtsvertoon

Dat Zuid-Afrika geen partij kiest, komt deels door historische banden. De Sovjet-Unie steunde regeringspartij ANC in de strijd tegen de apartheid. Daarnaast is er een economische verklaring: Zuid-Afrika maakt samen met Rusland, China, India en Brazilië deel uit van BRICS, een bondgenootschap van opkomende landen.

Politiek commentator Peter Fabricius vindt dat Zuid-Afrika door de oefening juist wel partij kiest, en dus niet neutraal is. Volgens hem heeft vooral Rusland baat bij de oefening. "Onze marine is in slechte staat, ik weet niet goed wat ze hiermee te winnen hebben."

Hij vindt de houding van Zuid-Afrika ten aanzien van Rusland fout. "Rusland komt met een fregat met Zirkon-raketten en zegt die ook te gaan testen", vervolgt hij. "De Zuid-Afrikaanse defensiemacht spreekt tegen dat er gevuurd gaat worden, maar dan nog is het machtsvertoon. En je moet jezelf toch de vraag stellen of we de Russische marine zo niet helpen. Het zet de goede relaties met het Westen op het spel."

Neutraliteit legitimeert invasie

Josep Borrell, buitenlandchef van de Europese Unie, schreef eind januari na een bezoek aan Zuid-Afrika te hopen dat het land zijn goede betrekkingen met Rusland gebruikt om Moskou ervan te overtuigen een einde te maken aan het conflict in Oekraïne. Een neutrale opstelling legitimeert de invasie, vindt hij.

Echt harde woorden vallen er nog niet, want die kunnen Zuid-Afrika verder richting Rusland drijven. De Zuid-Afrikaanse minister van Buitenlandse Zaken zei onlangs dat zijn land zich niet de wet laat voorschrijven. De gezamenlijke oefening met Rusland is daarvan een teken.