Berlijn stapt met schaamrood op de kaken weer het stemhokje in
Een afgang. Een blamage. De Duitse hoofdstad Berlijn kreeg de hoon van heel het land over zich heen na de rampzalig verlopen verkiezingen van 2021. De organisatie bleek zoveel fouten gemaakt te hebben, dat een rechtbank de uitslag ongeldig verklaarde. Vandaag kunnen 2,5 miljoen Berlijners opnieuw naar de stembus. Maar met het herhalen van de verkiezingen zijn de problemen nog niet opgelost.
Politicoloog Stephan Bröchler is glashelder in zijn conclusie: "Wat we op 26 september 2021 meemaakten, was geen bedrijfsongeval of een natuurfenomeen dat ons overkwam, maar het resultaat van structurele fouten."
Hoogleraar Bröchler maakte deel uit van de commissie die onderzoek deed naar de mislukte verkiezingen in Berlijn. Daarbij kon hij ook putten uit eigen ervaringen. "Mijn vrouw en ik stonden anderhalf uur in de rij om te stemmen en wisten: hier gaat iets mis. Ik keek op mijn telefoon en las direct dat de problemen niet beperkt bleven tot mijn eigen stemlokaal."
Marathon doorkruist stembusgang
Op verschillende plekken in de stad bleek een tekort aan stemhokjes te zijn. Ook hadden kiezers veel meer tijd nodig om hun stembiljetten in te vullen dan de organisatie had berekend. Berlijn koos die dag namelijk niet alleen een nieuw gemeentebestuur en nieuwe stadsdeelraden, er waren ook landelijke verkiezingen voor de Bondsdag.
Om de boel nog ingewikkelder te maken, vond tegelijkertijd de marathon van Berlijn plaats, waardoor grote delen van de stad voor verkeer waren afgesloten. Kiezers en medewerkers konden stemlokalen niet bereiken. Toen die om 18.00 uur ook nog eens resoluut hun deuren sloten, bleven honderden mensen gefrustreerd op de stoep achter. Een cocktail van fouten waaraan de stad een fikse kater overhield.
Ruim een jaar later, in november 2022, verwees het constitutionele hof van Berlijn de verkiezingsuitslag naar de prullenmand. Binnen drie maanden moest de stembusgang herhaald worden en wel onder exact dezelfde omstandigheden; alsof het nog steeds 26 september 2021 was.
"Maar dat is natuurlijk helemaal niet mogelijk", legt Stephan Bröchler uit, die intussen werd benoemd tot voorzitter van de kiescommissie en daarmee nu eindverantwoordelijk is voor de nieuwe stembusgang. "Het is geen 2021 meer. We hebben inmiddels een oorlog in Oekraïne en er zijn allerlei politieke ontwikkelingen geweest. Maar goed, de wet schrijft dus voor: zo min mogelijk veranderingen."
Geen lid meer, wel verkiesbaar
Dat leidt tot allerlei vreemde situaties; bijvoorbeeld op de stembiljetten. Zo stapte politica Ingrid Bertermann uit het stadsdeel Mitte onlangs over van De Groenen naar de socialistische partij Die Linke. Maar bij de herhalingsverkiezingen moet Bertermann gewoon weer op plaats 17 van de kandidatenlijst van haar oude partij, tot ergernis van iedereen. Op de website hebben De Groenen haar foto vervangen door een grijs vlak met de mededeling dat ze geen lid meer is.
Bij de nummer 2 van De Groenen is de situatie nog uitzonderlijker. Stephan van Dassel schopte het bij de vorige verkiezingen tot stadsdeelburgemeester. Maar na beschuldigingen van belangenverstrengeling werd hij afgelopen september weggestuurd. Ook hier geldt echter dat de stembusgang van 2021 zo exact mogelijk herhaald moet worden. Dus Van Dassel staat gewoon weer op plaats 2.
Alleen kandidaten die zijn overleden of verhuisd, zijn van de lijsten geschrapt.
Dat frustreert het werk van kiesraadvoorzitter Bröchler. De korte voorbereidingsperiode van drie maanden én de strenge eisen van de rechter beperken zijn mogelijkheden om de Berlijnse verkiezingen echt te hervormen. Zo mocht hij geen nieuwe stemlokalen toevoegen.
"Ik ben als een koning zonder koninkrijk", verzucht hij. "Op mij rust de verantwoordelijkheid voor de gehele verkiezingen, maar ik heb geen rechten. Van het bouwen van een nieuwe organisatiestructuur is dus nog niets terechtgekomen. Dat moet later echt anders."
Wel garanderen Bröchler en de kiescommissie dat er genoeg reparaties zijn verricht om vandaag een herhaling van de blamage te voorkomen. "Op verschillende plekken is het aantal stemhokjes vergroot en kunnen er bij onvoorziene drukte nog meer bijgezet worden. Op locatie zijn meer leidinggevenden aanwezig. En ook problemen met stembiljetten zijn aangepakt."
Tot slot worden kiezers ook niet meer om 18.00 uur weggestuurd. De lokalen gaan wel dicht, maar "iedereen die om 18.00 uur al in de rij staat, en dus alles goed heeft gedaan, mag zijn of haar stem nog uitbrengen." Zo lang als dat duurt.
Maar dat kan er wel toe leiden dat sommige kiezers de eerste prognoses van de uitslag al kennen, voordat ze het hokje instappen. Bröchler: "Dat hoort natuurlijk niet, maar we moeten een afweging maken tussen het recht op stemmen en enige voorkennis bij kiezers. Dan gaat bij mij het stemrecht duidelijk voor."
Of de Berlijners ook opnieuw naar de stembus moeten voor de Bondsdagverkiezingen, daarover moet de hoogste rechter van het land nog een oordeel vellen.