Ballonrel zet relatie tussen VS en China verder op scherp

• Eliane Lamper

  redacteur Online

In de Verenigde Staten is het al dagenlang het gesprek van de dag: de grote Chinese 'spionageballon' die in het Amerikaanse luchtruim vloog. De ballon dook afgelopen week op, en werd door de Amerikanen gezien als een Chinees spionage-instrument.

De ballon werd onder meer gesignaleerd boven de noordwestelijke staat Montana, waar een vliegbasis ligt. De VS kan vanaf die basis intercontinentale ballistische raketten afvuren. Later werd een tweede Chinese ballon ontdekt, boven Latijns-Amerika.

Voor de VS was de ballon genoeg reden om het geplande bezoek van buitenlandminister Blinken aan China voorlopig af te blazen. China ontkent dat het om spionage gaat; het zou gaan om een weerballon. Hoe dan ook, het neerhalen van de ballon zet de diplomatieke betrekkingen tussen Washington en Peking verder op scherp. Vier vragen en antwoorden over de kwestie.

Hoe uniek is deze manier van spioneren?

China ontkent dus dat het om spionage gaat, maar feit is dat landen al eeuwen ballonnen inzetten om zowel in hun eigen land als het buitenland te spioneren. Ballonnen zijn een stuk goedkoper dan satellieten en kunnen boven het commerciële luchtruim vliegen. Onder zo'n ballon kan het leger camera's en communicatieapparatuur hangen en ze zijn door geavanceerde technologie steeds beter te besturen. Bovendien is het met satellieten niet mogelijk om communicatie te onderscheppen.

Ook in de recentere geschiedenis zijn ballonnen ingezet. Zo gebruikte de VS tijdens de Koude Oorlog ballonnen om te ontdekken wat er zich achter het IJzeren Gordijn afspeelde in Europa. Ook de Sovjet-Unie gebruikte ballonnen om te spioneren. Het is bekend dat het Amerikaanse leger bij de invasie in Afghanistan ook gebruikmaakte van ballonnen.

Waarom werd de ballon gisteren naar beneden gehaald?

President Biden vertelde aan journalisten dat hij de ballon woensdag al naar beneden had willen halen, maar hij werd door het Pentagon geadviseerd om daar nog even mee te wachten. De ballon neerschieten boven land zou tot veel schade kunnen leiden, omdat het niet te controleren is waar de brokstukken neer zouden komen.

De ballon had de grootte van ongeveer drie bussen. Toen hij gisteren boven de Atlantische Oceaan voer, werd die alsnog neergeschoten door de VS. Het leger zoekt op water naar de resten van de ballon.

Een Amerikaans gevechtsvliegtuig haalde de Chinese ballon naar beneden:

Volgens conservatieve politici had Biden de ballon al veel eerder naar beneden moeten halen, en had president Trump het niet getolereerd als er een Chinese ballon zou overvliegen. Het Pentagon meldde dat er in de afgelopen jaren wel degelijk dezelfde soort ballonnen gesignaleerd zijn boven de VS. Dat was ook in de Trump-jaren. Die zijn niet neergeschoten, of anders is het niet openbaar gemaakt.

Hoe heeft China gereageerd op het neerhalen?

Het Chinese buitenlandministerie is er niet over te spreken. Peking noemt het neerschieten een "buitensporige reactie" en zegt dat het "internationale conventies ernstig schendt". Het Chinese defensieministerie zegt dat het nu het recht heeft om middelen in te zetten als een soortgelijke situatie zich voordoet in het Chinese luchtruim.

Verder zei het het ministerie dat het Washington meermaals heeft laten weten dat de ballon niet voor spionage was ingezet, maar dat het ging om een civiel luchtschip dat werd gebruikt voor meteorologisch onderzoek. Door de wind zou het uit koers zijn geraakt en per ongeluk het Amerikaanse luchtruim ingevlogen zijn.

Wat betekent dit voor de diplomatieke relatie tussen China en de VS?

Het is bekend van beide landen dat ze elkaar bespioneren, maar dan wel zo ongezien mogelijk. Volgens experts zou het opmerkelijk zijn als het inderdaad om een spionageballon gaat, omdat het een opzichtige poging zou zijn.

Door de ballon komen de verhoudingen verder onder druk te staan. Het bezoek van Buitenlandminister Blinken werd opgeschort. Het zou het eerste bezoek zijn van de minister aan het land. Blinken zou daar onder meer praten over spanningen over Taiwan en het coronavirus.

De diplomatieke relatie tussen China en de VS is al jaren slecht. Het bezoek van Blinken was een mogelijkheid om de banden te verbeteren en de spanningen bespreekbaar te maken. Het is niet bekend wanneer de twee landen elkaar weer op hoog diplomatiek niveau spreken. Deskundigen waarschuwen dat de militaire spanningen tussen China en de VS zouden kunnen escaleren rond Taiwan, en dat het dan cruciaal is om voldoende communicatiekanalen open te houden.