'Justitie schat kosten voor asielopvang al 23 jaar te laag in'
Ellen Kamphorst
redacteur Binnenland
De staatssecretarissen van Justitie en Veiligheid hebben de afgelopen 23 jaar de uitgaven voor asielopvang structureel te laag ingeschat, blijkt uit onderzoek van de Rekenkamer. Daardoor gaf de overheid veel meer uit dan begroot.
Vorig jaar was een extreme uitschieter. Er was 500 miljoen euro begroot, maar de opvang kostte uiteindelijk 1,5 miljard. Maar ook in bijna alle andere jaren vielen de kosten hoger uit dan op Prinsjesdag was begroot.
Door te lage prognoses moest worden uitgeweken naar tijdelijke plekken in de noodopvang en de crisisnoodopvang. Die zijn veel duurder, en vaak ook van mindere kwaliteit.
Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) is volgens de Algemene Rekenkamer constant in crisismodus doordat het te weinig geld krijgt en steeds op zoek moet naar extra plekken.
In de afgelopen 23 jaar zijn de uitgaven 21 keer te laag begroot:
De financiering van de asielketen is gekoppeld aan de asielinstroom. Daarvan maakt het ministerie twee keer per jaar een inschatting voor de komende vijf jaar. Op basis daarvan bepaalt het dan hoeveel geld en personeel er gaat naar instanties als het COA en de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND).
De voorspelling van het aantal asielzoekers loopt vaak achter op de feitelijke ontwikkelingen. In tijden van groeiende instroom wordt de omvang van de toename structureel onderschat, volgens de Rekenkamer. Ook gaan minder statushouders naar woningen dan verwacht.
Tussen het schatten van de asielinstroom en het vaststellen van het budget zit veel tijd, gemiddeld zo'n veertien maanden. "Intussen verandert de wereld", zegt Barbara Joziasse van de Algemene Rekenkamer. "Het kan zijn dat er ergens een oorlog uitbreekt en de instroom hoger wordt of dat de uitstroom naar sociale huurwoningen tegenvalt." Als de instroom te laag worden ingeschat, dan is lastig om later alsnog snel extra geld vrij te maken als dat nodig is, volgens de Rekenkamer.
Justitie erkent in brieven aan het COA dat het budget onvoldoende is maar zegt dat het zelf niet genoeg geld krijgt van het ministerie van Financiën.
Kosten per bed verschillen enorm
In de afgelopen jaren mocht het COA nauwelijks extra opvangplekken aanhouden om eventuele extra instroom op te vangen, hoewel het daar meermaals om vroeg sinds 1995. Dat droeg bij aan de hoge kosten.
Als er ineens extra bedden nodig zijn, dan opent het COA eerst eigen tijdelijke noodopvanglocaties. Bieden die ook nog onvoldoende plek, dan vragen de staatssecretaris en het COA gemeentes te hulp te schieten met crisisnoodopvang. Dat kan een sporthal of congrescentrum zijn waar tijdelijk bedden worden neergezet. Afgelopen jaar zijn ook zo'n 2200 asielzoekers opgevangen in hotels.
Op dit moment verblijft ongeveer 42 procent van de asielzoekers en statushouders in de relatief dure noodopvang of de crisisnoodopvang.
Voor 2022 mochten de gemeenten de werkelijke kosten voor de crisisnoodopvang declareren bij het Rijk. Op basis van de eerste facturen zegt het COA dat de prijs voor een plek in de crisisnoodopvang zo'n 150 tot 200 euro per nacht is, daar zitten dan ook de kosten voor personeel en voedsel bij in. Ter vergelijking: een gewoon bed in een asielzoekerscentrum kost het COA ongeveer 70 euro per nacht (inclusief voorzieningen).
Lessen
Ook leegstand kost geld. Er zijn bijna altijd lege bedden in de opvang. Een gezin kan bijvoorbeeld niet op een kamer worden gezet met twee alleenstaande mannen, dus blijven die bedden leeg. Die lege bedden hebben wel een prijs: 47 euro per dag. Als het bed is besteld door het ministerie van Justitie, oftewel van tevoren is begroot, dan betaalt het ministerie die kosten, anders betaalt het COA ze. Ook dat is een reden voor de opvangorganisatie om zo snel mogelijk (en soms te snel) af te schalen.
Volgens het ministerie van Justitie waren de noodoplossingen van afgelopen jaar "kostbaar, maar hard nodig," zo zegt een woordvoerder in reactie op het rapport. "De huidige crisis is mede veroorzaakt omdat de overheid na 2016 de capaciteit van opvangplekken te snel heeft afgeschaald. Daar trekken wij lessen uit. Naast het oplossen van deze crisis werken wij toe naar een stabiele situatie met reservecapaciteit voor nieuwe pieken in de bezetting." De spreidingswet moet helpen om een beter capaciteit te organiseren, zegt de woordvoerder; daarbij kijkt Justitie ook naar "structurele financiering", aldus de woordvoerder.
VluchtelingenWerk Nederland roept het kabinet op "eindelijk lessen te trekken uit de grote stapel adviezen en waarschuwingen waar dit Rekenkamerrapport vandaag aan kan worden toegevoegd." Volgens de organisatie zijn er realistische prognoses nodig en structureel meer capaciteit bij het COA. Ook heeft de IND een stabiele financiering nodig om te voorkomen dat de doorstroom van asielzoekers in de centra stokt. "Deze organisaties vragen hier zelf ook al langer om."