Wordt Jemen het Somalië van het Midden-Oosten?
Door buitenlandredacteur Floris Harm
Na maanden van straatprotest en groeiend verzet tegen zijn 33-jarige bewind, lijken de dagen van president Saleh van Jemen geteld. Op vrijdag raakte hij gewond bij een aanval op het presidentiële complex. Na veel geruchten dat hij het land zou hebben verlaten, hebben zijn woordvoerders nu bevestigd dat hij naar Saudi-Arabië is gevlogen om zich te laten behandelen voor zijn verwondingen. Volgens de BBC heeft hij een granaatscherf onder zijn hart en brandwonden aan zijn borst en gezicht.
Wie nu de leiding in Jemen heeft, is nog onduidelijk. Volgens de grondwet zou vicepresident Abd-Rabbu Mansour Hadi de teugels moeten overnemen. Hoe dan ook, is het onwaarschijnlijk dat Saleh nog naar Jemen kan terugkeren, wanneer hij is hersteld.
Januari
Het verzet tegen Saleh begon in januari als een nieuw hoofdstuk in de ontluikende Arabische Lente. Duizenden jeugdige activisten gingen de straat op om te demonstreren tegen het failliete bewind van Saleh. Op YouTube verschenen - net als in het geval van Tunesië en Egypte - schokkerige amateurbeelden. Zij legden de opgewonden stemming vast van burgers die eindelijk hun stem durfden te verheffen.
Maar gaandeweg sloeg de stemming om. Saleh, een politiek overlever pur sang, zette een 'good cop, bad cop' tactiek in van toegeeflijkheid enerzijds en harde onderdrukking anderzijds. Aanvankelijk leek hij bereid om te vertrekken, maar zijn herhaalde beloftes om af te treden werden keer op keer niet nagekomen. Toezeggingen van politieke hervormingen werden afgewisseld met de arrestatie en marteling van politieke activisten.
Escalatie
Toch bleef de druk op zijn bewind aanhouden. Het conflict escaleerde. Saleh zei eerder deze week tijdens een toespraak dat het verzet niets meer te maken heeft met de jeugdige demonstranten die in januari riepen om meer democratie.
Dat klopt: de machtige Hashid-stam waarmee de president al langer een vete uitvecht, sloot zich bij het verzet tegen Saleh aan. Politieke onderhandelingen over Saleh's vertrek mislukten. Zijn tegenstanders pakten de wapens op.
Geslaagd
Sinds het geweld eind vorige maand oplaaide hebben duizenden mensen de hoofdstad Sanaa verlaten. De zuidelijke stad Taiz is na een strijd met tientallen doden door regeringstroepen prijsgegeven aan de demonstranten. In totaal zijn sinds januari naar schatting ruim 400 mensen omgekomen.
Met een geslaagde aanval op het presidentieel complex afgelopen vrijdag, brak de slotfase in de strijd tegen Saleh aan. Overigens is onduidelijk of het ging om een goed gemikte raketaanval of een bomaanslag. Ook is onduidelijk wie er achter zat; de strijders van de Hashid-stam ontkenden in eerste instantie elke betrokkenheid.
Vertrek
Waarnemers denken niet dat de situatie in Jemen met het vertrek van Saleh snel zal verbeteren. Het land zit tot over zijn oren in de problemen: hoge werkloosheid, hoge bevolkingsgroei, afnemende olievoorraden en een nijpend tekort aan water. In het noorden woedt een sjiitische rebellie, het zuiden vecht voor afscheiding.
Ondertussen is er het risico dat de verschillende rivaliserende stammen van het land elkaar een machtsstrijd in trekken. Er is een groeiende angst dat Jemen een soort Somalië wordt: een 'falende staat' zonder centraal gezag, verwikkeld in een voortdurende burgeroorlog en een goede pleisterplaats voor al-Qaida. En dat pal naast Amerika's bondgenoot Saudi-Arabië en midden in 's werelds grootste olie-exporterende regio.
De 'Arabische Lente' is in Jemen waarschijnlijk het eerste slachtoffer van het escalerende geweld, zegt de International Crisis Group: "De stedelijke jeugd en de burgeractivisten, die de protestbeweging begonnen, hebben het meest te verliezen bij deze ontwikkelingen. Hun stem zal niet meer te horen zijn wanneer de zwaar bewapende stammen hun strijd om de macht uitvechten."